Psychology › Social Psychology

Families in Therapy and Culture

Works Count: 61884

Wikipedia

Description

This cluster of papers explores the topic of family constellations, focusing on their application in therapy, cultural contexts, and genetic and biological processes. It encompasses indigenous healing practices, systemic phenomenological group processes, and their impact on mental health and psychological functioning within social systems. The papers also delve into the influence of family constellations on cultural heritage and their role in addressing various aspects of human development.

Keywords

Family Constellations; Therapy; Culture; Genetic Processes; Indigenous Healing Practices; Systemic Phenomenological Group Process; Mental Health; Cultural Heritage; Social Systems; Psychological Functioning

Handbook of constructionist research

2009-05-01

James A. Holstein , Jaber F. Gubrium

Introduction. Gubrium, Holstein, The Constructionist Mosaic. Part 1. Foundations and Historical Context. Weinberg, The Philosophical Foundations of Constructionist Research. Best, Historical Development and Defining Issues of Constructionist Inquiry. Part 2. … Introduction. Gubrium, Holstein, The Constructionist Mosaic. Part 1. Foundations and Historical Context. Weinberg, The Philosophical Foundations of Constructionist Research. Best, Historical Development and Defining Issues of Constructionist Inquiry. Part 2. Constructionism across the Disciplines. Faubion, Marcus, Constructionism in Anthropology. Foster, Bochner, Social Constructionist Perspectives in Communication Research. Wortham, Jackson, Educational Constructionisms. Samra-Fredericks, Social Constructionism in Management and Organization Studies. Latimer, Critical Constructionism in Nursing Research. K. Gergen, M. Gergen, Social Construction and Psychological Inquiry. Schneider, Ingram, Social Constructions in the Study of Public Policy. Restivo, Croissant, Social Constructionism in Science and Technology Studies. Harris, Constructionism in Sociology. Part 3. The Scope of Constructionist Inquiry. Miller, Foucauldian Constructionism. Potter, Hepburn, Discursive Constructionism. Sparkes, Smith, Narrative Constructionist Inquiry. Marvasti, Interactional Constructionism. Lowney, Claimsmaking, Culture, and the Media in the Social Construction Process. Ibarra, Strict and Contextual Constructionism in the Sociology of Deviance and Social Problems. Part 4. Strategies and Techniques. Holstein, Gubrium, Constructionist Impulses in Ethnographic Fieldwork. Charmaz, Constructionism and the Grounded Theory Method. Nikander, Constructionism and Discourse Analysis. Koro-Ljungberg, A Social Constructionist Framing of the Research Interview. Ellingson, Ellis, Autoethnography as Constructionist Project. Linders, Documents, Texts, and Archives in Constructionist Research. Part 5. The Social Construction of What? Turner, The Constructed Body. Loseke, Kusenbach, The Social Construction of Emotion. Lorber, Constructing Gender: The Dancer and the Dance. Crawley, Broad, The Construction of Sex and Sexualities. Berbrier, The Diverse Construction of Race and Ethnicity. Atkinson, Gregory, Constructions of Medical Knowledge. Miller, Strong, Constructing Therapy and Its Outcomes. Strath, Constructionist Themes in the Historiography of the Nation. Part 6. Continuing Challenges. Pfohl, The Reality of Social Constructions. Hosking, Can Constructionism Be Critical? Marshall, Feminism and Constructionism. McCoy, Institutional Ethnography and Constructionism. Lynch, Ethnomethodology as a Provocation to Constructionism. Schneider, Saving Social Construction: Contributions from Cultural Studies. Amit, Writing Culture, Holism, and the Partialities of Ethnographic Inquiry. Alasuutari, Constructionist Research and Globalization.

View PDF Chat

Research Methods and Statistics in Psychology

2014-12-01

Hugh Coolican

1. Psychology, Science and Research. 2. Measuring People: Variables, Samples and the Qualitative Critique. 3. Experiments and Experimental Designs in Psychology. 4. Validity in Psychological Research. 5. Quasi-experiments and Non-experiments. … 1. Psychology, Science and Research. 2. Measuring People: Variables, Samples and the Qualitative Critique. 3. Experiments and Experimental Designs in Psychology. 4. Validity in Psychological Research. 5. Quasi-experiments and Non-experiments. 6. Observational Methods: Watching and Being with People. 7. Interview Methods: Asking People Direct Questions. 8. Psychological Tests and Measurement Scales. 9. Comparison Studies: Cross-sectional, Longitudinal and Cross-cultural Studies. 10. Qualitative Approaches in Psychology. 11. Statistics - Organising the Data. 12. Graphical Representation of Data. 13. Frequencies and Distributions. 14. Significance Testing - Was it a Real Effect? 15. Testing for Differences between Two Samples. 16. Test for Categorical Variables and Frequency Tables. 17. Correlation. 18. Multi-level Analysis: Differences Between More Than Two Conditions. 19. Multi-factorial Designs. 20. ANOVA for Repeated Measures Designs. 21. Choosing a Significance Test for Your Data (and Internet Resources). 22. Analysing Qualitative Data. 23. Ethical Issues in Psychological Research. 24. Planning Your Practical and Writing Up Your Report.

Problem-solving therapy

2009-01-01

Jay Haley

Introduction: Problem-Solving Therapy. 1. Conducting the First Interview. 2. Giving Directives. 3. Communication as Bits and Metaphor. 4. Communication: Sequence and Hierarchy. 5. Therapy in Stages. 6. Marriage Therapy as … Introduction: Problem-Solving Therapy. 1. Conducting the First Interview. 2. Giving Directives. 3. Communication as Bits and Metaphor. 4. Communication: Sequence and Hierarchy. 5. Therapy in Stages. 6. Marriage Therapy as a Triangle. 7. Problems in Training Therapists. 8. Ethical Issues in Therapy. Case Report: A Modern Little Hans.

Der Aufbau der Wirklichkeit beim Kinde

1974-01-01

Jean Piaget

Functionalism and qualia

1975-05-01

Sydney Shoemaker

Illness Is a Point of View: The Development of Children's Concepts of Illness

1975-03-01

John Campbell

CAMPBELL, JOHN D. Illness Is a Point of View: The Development of Children's Concepts of Illness. CHILD DEVELOPMENT, 1975, 46, 92-100. To study development of concepts of illness, 264 children … CAMPBELL, JOHN D. Illness Is a Point of View: The Development of Children's Concepts of Illness. CHILD DEVELOPMENT, 1975, 46, 92-100. To study development of concepts of illness, 264 children (6 to 12-11) and their mothers were interviewed. Comparison of group profiles showed that the typical definition given by children was similar to that of mothers: themes used by many mothers were often used by children; those rare in mothers' definitions infrequently occurred in children's. Yet comparison of mother-child pairs revealed that the illness concept of any specific child was not likely to resemble that 'of his parent. With increasing maturity, children defined illness more precisely and placed greater emphasis on role performance and psychosocial dispositional states. Age-linked intellectual development and health experiences as moderated by age contributed to more adult-like, qualitatively more sophisticated definitions of illness.

A Phenomenological Perspective on Certain Qualitative Research Methods

1994-01-01

Amedeo Giorgi

Abstract In this article the phenomonelogical approach to qualitative research is compared with certain other qualitative approaches following other paradigms. The thesis is that a deepened understanding of phenomenological philosophy … Abstract In this article the phenomonelogical approach to qualitative research is compared with certain other qualitative approaches following other paradigms. The thesis is that a deepened understanding of phenomenological philosophy can provide the alternative framework that many of these authors have been seeking. The comparison with other approaches is made in terms of theoretical and methodical consistency. Theoretically, the argument is that the situation known as "mixed discourse" exists because practitioners have not sufficiently freed themselves from the criteria and practices of traditional paradigms in which most qualitative researchers have been trained. The shift from the collection of numerical data to linguistic data takes place without appropriate shift in theoretical context. This state of affairs should be overcome in order to strengthen qualitative research. On the other hand, many qualitative researchers carry on practices that seem to be analogous to phenomenological prescriptions which are explicitly usually misunderstood or resisted when stated directly and generically. Thus, greater theoretical clarity and consistency as well as deeper reflection or better utilization of imaginative possibilities still seem to be called for in order to bring better theoretical conceptualization and more consistent practices to qualitative research.

In the subjunctive mode: Epilepsy narratives in Turkey

1994-03-01

Byron J. Good , Mary‐Jo Del Vecchio Good , Isenbike Togan +3 more

The Government of the Ottoman Empire in the Time of Suleiman the Magnificent

1913-12-31

Albert Howe Lybyer

Women in Early 17Th Century Ottoman Judicial Records- the Sharia Court of Anatolian Kayseri*)

1975-01-01

Ronald C. Jennings

Research Methods in Family Therapy

1999-05-01

Judy Watson Tiesel , Douglas H. Sprenkle , Sidney M. Moon

Part I: Introduction Sprenkle, Moon, Toward Pluralism in Family Therapy Research. Part II: Qualitative Methods: Naturalistic Research Newfield, Sells, Smith, Newfield and Newfield, Ethnographic Research Methods: Creating a Clinical Science … Part I: Introduction Sprenkle, Moon, Toward Pluralism in Family Therapy Research. Part II: Qualitative Methods: Naturalistic Research Newfield, Sells, Smith, Newfield and Newfield, Ethnographic Research Methods: Creating a Clinical Science of the Humanities. Rafuls, Moon, Grounded Theory Methodology in Family Therapy. Social Constructionist Research Boss, Dahl, Kaplan, The Use of Phenomenology for Family Therapy Research: The Search for Meaning. Critical Theory Research Rediger, Critical Theory Research: The Emancipatory Interest in Family Therapy. Avis, Turner, Feminist Lenses in Family Therapy Research: Gender, Politics and Science. Focus Group Evaluations Piercy, Nickerson, Focus Groups in Family Therapy Research. Part III Quantitative Methods: Design and Measurement Dickey, Quantitative Design in Family Therapy: Insider Hints on Getting Started. Snyder, Rice, Methodological Issues and Strategies in Scale Development. Experimental Research Lyness, Sprenkle, Experimental Methods in Marital and Family Therapy Research. Dickey, Methods for Single-Case Experiments in Family Therapy. Wampler, Serovich, Meta-Analysis in Family Therapy Research. Relational/Predictive Research Snyder, Mangrum, Approaches to Prediction: Correlation, Regression, and Discriminant Analysis. Volk, Flori, Structural Equation Modeling. Cost Effectiveness Evaluations Pike-Urlacher, MacKinnon, Piercy, Cost-Effectiveness Research in Family Therapy. Intensive Research Moon, Trepper, Case Study Research. Greenberg, Heatherington, Friedlander, The Events-Based Approach to Couple and Family Therapy Research. Bischoff, McKeel, Moon, Sprenkle, Systematically Developing Therapeutic Techniques: Applications of Research and Development. Survey Research Nelson, Survey Research in Marriage and Family Therapy. Fish, Busby, The Delphi Method. Program Evaluations Leber, St Peters, Markman, Program Evaluation Research: Applications to Marital and Family Therapy.

Dogmatic Behavior Among Students: Testing a New Measure of Dogmatism

2002-12-01

Bob Altemeyer

Abstract The study tested the validity of a new measure of dogmatism by examining university students' evaluations of the Bible. Those who believed that every word in the Bible came … Abstract The study tested the validity of a new measure of dogmatism by examining university students' evaluations of the Bible. Those who believed that every word in the Bible came directly from God and that the Bible is free of any error, contradiction, or inconsistency scored much higher on this dogmatism measure than students who thought otherwise. Such "true believers" then read the 4 highly varying Gospel accounts of the resurrection of Jesus. The most dogmatic of them still insisted there were no contradictions or inconsistencies in the Bible. The less dogmatic acknowledged that contradictions and inconsistencies exist. These results reinforce those of 4 earlier studies that indicated that the new measure of dogmatism has empirical validity.

Thomas-Kilmann Conflict Mode Instrument

1976-06-01

J. E. Jones

Euripidean polemic: the Trojan women and the function of tragedy

1995-07-01

Neil Croally

Acknowledgements Abbreviations Introduction 1. Teaching, ideology and war 2. Polarities 3. The agon 4. Space and time 5. As if war had given a lecture Appendix: ideology and war Bibliography … Acknowledgements Abbreviations Introduction 1. Teaching, ideology and war 2. Polarities 3. The agon 4. Space and time 5. As if war had given a lecture Appendix: ideology and war Bibliography General index Index of passages cited.

II—THE EMOTIVE MEANING OF ETHICAL TERMS

1937-01-01

Charles L. Stevenson

View PDF Chat

The First-Century Concept of Hiğra

1994-01-01

Patricia Crone

Dans les sources du I er siecle de l'histoire islamique, le mot higra est utilise par definir deux types d'emigration. La signification classique fait reference a l'emigration de la Mecque … Dans les sources du I er siecle de l'histoire islamique, le mot higra est utilise par definir deux types d'emigration. La signification classique fait reference a l'emigration de la Mecque vers Medine a l'epoque du Prophete. Mais le terme designe aussi l'emigration de Medine et d'autres regions de l'Arabie vers des places de garnison etablies dans les pays conquis apres la mort du Prophete. L'A. retrace l'histoire du concept d'higra en consideration la definition classique comme l'aboutissement d'une longue evolution

Communication of Affect between Patient and Physician

1981-03-01

Judith A. Hall , Debra Roter , Cynthia S. Rand

Reasoning About Madness.

1981-01-01

Richard C. Tessler , J Wing

The Book of Chilam Balam of Chumayel.

1967-12-01

S. F. de Borhegyi , Ralph L. Roys

The study of man : an introduction

1936-01-01

Ralph Linton

Development of Children's Concepts of Illness

1980-12-01

Roger Bibace , Mary E. Walsh

This study examines the development of children's concepts of illness in light of Piaget's and Werner's findings regarding the ontogenesis of causal relations. Six developmentally ordered categories of explanation of … This study examines the development of children's concepts of illness in light of Piaget's and Werner's findings regarding the ontogenesis of causal relations. Six developmentally ordered categories of explanation of illness have been articulated. These categories, which are consistent with Piaget's three major stages of cognitive development, can be useful to pediatricians (1) in explaining illness and providing "reassurance" to children, (2) in developing meaningful health education strategies, and (3) in responding to the degree of control the child feels over the illness.

The Application of Interrater Reliability as a Solidification Instrument in a Phenomenological Study

2015-01-20

Joan Marques , Chester H. McCall

Interrater reliability has thus far not been a common application in phenomenological studies. However, once the suggestion w a s brought up by a team of supervising professors during the … Interrater reliability has thus far not been a common application in phenomenological studies. However, once the suggestion w a s brought up by a team of supervising professors during the preliminary orals of a phenomenological study, the utilization of this verification tool turned out to be vital to the credibility level of this type of inquiry, where the researcher is perceived as the main instrument and where bias may, hence, be difficult to eliminate. With creativeness and the appropriate calculation approach the researcher of the here reviewed qualitative study managed to apply this verification tool and found that the establishment of interrater reliability served as a great solidification to the research findings.

View PDF Chat

Two Concepts of Intertheoretic Reduction

1973-04-12

Thomas Nickles

Mistakes at Work

1951-08-01

Everett C. Hughes

The comparative student of man's work learns about doctors by studying plumbers; and about prostitutes by studying psychiatrists. This is not to suggest any degree of similarity greater than chance … The comparative student of man's work learns about doctors by studying plumbers; and about prostitutes by studying psychiatrists. This is not to suggest any degree of similarity greater than chance expectation between the members of these pairs, but simply to indicate that the student starts with the assumption that all kinds of work belong in the same series, regardless of their places in prestige or ethical ratings. In order to learn, however, one must find a frame of reference applicable to all cases without regard to such ratings. To this end, we seek for the common themes in human work. One such theme is that of routine and emergency. By this I mean that one man's routine of work is made up of the emergencies of other people. In this respect, the pairs of occupations named above do perhaps have some rather close similarities. Both the physician and the plumber do practice esoteric techniques for the benefit of people in distress. The psychiatrist and the prostitute must both take care not to become too personally involved with clients who come to them with rather intimate problems. I believe that in the study of work, as in that of other human activities and institutions, progress is apt to be commensurate with our ability to draw a wide range of pertinent cases into view. The wider the range, the more we are forced to find a fundamental frame of reference.

The Book of Chilam Balam of Chumayel

1968-01-01

Munro S. Edmonson , Ralph L. Roys

Dilemma Qualitative Method

2003-09-02

Martyn Hammersley

First Published in 1990. Originally published in 1989, The Dilemma of Qualitative Method is a stimulating guide to the discussion of qualitative versus quantitative approaches to social research, originated in … First Published in 1990. Originally published in 1989, The Dilemma of Qualitative Method is a stimulating guide to the discussion of qualitative versus quantitative approaches to social research, originated in nineteenth-century debates about the relationship between the methods of history and natural science. One of the key theorists in this area was Chicago sociologist Herbert Blumer. The book analyses the historical context of the dispute and provides a detailed account and systematic analysis Blumer's methodological writings including his doctoral thesis. The strategies for qualitative research advocated by Blumer within the Chicago tradition are reviewed and assessed.

The Interpretation of Cultures

1974-06-01

Richard K. Fenn , Clifford Geertz

Anti-Empathy

2011-10-13

Peter Goldie

Thomas-Kilmann Conflict Mode Instrument

1974-01-01

Kenneth W. Thomas , Ralph H. Kilmann

Manipulativeness

2003-11-01

Marcia Baron

Medical Problem Solving

1978-12-31

Arthur S. Elstein , Lee S. Shulman , Sarah A. Sprafka

Ethico-Religious Concepts in the Qur’ān

2002-06-17

Toshihiko Izutsu

Quaid-i-Azam University Herbarium

2020-01-01

Symbopenherbarium

ISL was established in 1974. It is now the largest herbarium in Pakistan having over 180,000 specimens, collected from throughout Pakistan. The oldest specimens were collected over 50 years ago. … ISL was established in 1974. It is now the largest herbarium in Pakistan having over 180,000 specimens, collected from throughout Pakistan. The oldest specimens were collected over 50 years ago. The herbarium supports and promotes research on a wide range of environmental and biodiversity issues. Its holdings include many important endangered, rare and vulnerable plant species. Currently, the herbarium is being used by projects in taxonomy, molecular systematics, revisions, palynology, diversity of wild vegetables and edible fruits, biofuels, medicinal uses and the flora of different ecosystems within Pakistan. The herbarium’s holdings be consulted by anyone interested. Visitors routinely include foreigners, scientists, herbalists, naturalists, students and teachers from universities, colleges and schools. In 2018, Drs. Mushtaq Ahmad and Muhammad Zafar, assisted by their post-graduate students and funding from the Bioidiversity Information Fund for Asia (BIFA03-47), began digitizing and georeferencing the herbarium’s specimens. A second BIFA grant (BIFA04-046), enabled continuation of that effort so that now (2020-Oct-20) there are 36,208 ISL records accessible via OpenHerbarium and the Global Biodiversity Information Facility, of which 24,368 have been georeferenced. Individuals needing to view information for endangered, rare and vulnerable species should contact Dr. Mushtaq Ahmad for permission.

Osmanische Polemik gegen die Safawiden im 16. Jahrhundert nach arabischen Handschriften

1970-01-01

Elke Niewöhner-Eberhard

Applied Power Analysis for the Behavioral Sciences

2011-01-19

Christopher L. Aberson

This practical guide on conducting power analyses using IBM SPSS was written for students and researchers with limited quantitative backgrounds. Readers will appreciate the coverage of topics that are not … This practical guide on conducting power analyses using IBM SPSS was written for students and researchers with limited quantitative backgrounds. Readers will appreciate the coverage of topics that are not well described in competing books such as estimating effect sizes, power analyses for complex designs, detailed coverage of popular multiple regression and multi-factor ANOVA approaches, and power for multiple comparisons and simple effects. Practical issues such as how to increase power without increasing sample size, how to report findings, how to derive effect size expectations, and how to support null hypotheses, are also addressed. Unlike other texts, this book focuses on the statistical and methodological aspects of the analyses. Performing analyses using software applications rather than via complex hand calculations is demonstrated throughout. Ready-to-use IBM SPSS syntax for conducting analyses are included to perform calculations and power analyses at https://www.psypress.com/applied-power-analysis . Detailed annotations for each syntax protocol review the minor modifications necessary for researchers to adapt the syntax to their own analyses. As such, the text reviews both power analysis techniques and provides tools for conducting analyses. Numerous examples enhance accessibility by demonstrating specific issues that must be addressed at all stages of the power analysis and providing detailed interpretations of IBM SPSS output. Several examples address techniques for estimation of power and hand calculations as well. Chapter summaries and key statistics sections also aid in understanding the material. Chapter 1 reviews significance testing and introduces power. Chapters 2 through 9 cover power analysis strategies for a variety of common designs. Precision analysis for confidence intervals around mean difference, correlations, and effect sizes is the focus of chapter 10. The book concludes with a review of how to report power analyses, a review of freeware and commercial software for power analyses, and how to increase power without increasing sample size. Chapters focusing on simpler analyses such as t-tests present detailed formulae and calculation examples. Chapters focusing on more complex topics such as mixed model ANOVA/MANOVA present primarily computer-based analyses. Intended as a supplementary text for graduate-level research methods, experimental design, quasi-experimental methods, psychometrics, statistics, and/or advanced/multivariate statistics taught in the behavioral, social, biological, and medical sciences, researchers in these fields also appreciate this book's practical emphasis. A prerequisite of introductory statistics is recommended.

Anxiety veiled: Euripides and the traffic in women

1994-05-01

Nancy Sorkin Rabinowitz

What should we make of the prominence of female characters in the plays of Euripides? Not, Nancy Sorkin Rabinowitz concludes, that he was either a misogynist or a feminist before … What should we make of the prominence of female characters in the plays of Euripides? Not, Nancy Sorkin Rabinowitz concludes, that he was either a misogynist or a feminist before his time. Tracking the relationship between male anxiety and female desire in his drama, she demonstrates in this rich and incisive book that Euripides' plays support a structure of male dominance while simultaneously inscribing female strength.

Bilimin Din Eğitimine Katkısı

2025-06-25

| Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi

Bilimin Din Eğitimine Katkısı başlıklı bu makale, bilimsel düşünce ve yöntemlerin din eğitimine nasıl katkı sağlayabileceğini ele almaktadır. Yazar, din eğitiminin temel amacını karakter gelişimi olarak tanımlar ve bu sürecin … Bilimin Din Eğitimine Katkısı başlıklı bu makale, bilimsel düşünce ve yöntemlerin din eğitimine nasıl katkı sağlayabileceğini ele almaktadır. Yazar, din eğitiminin temel amacını karakter gelişimi olarak tanımlar ve bu sürecin bireylerin bilinçli ve etik seçimler yapabilmesini sağlamaya yönelik olması gerektiğini savunur. Din eğitiminin geleneksel materyallere odaklandığını belirterek, modern bilimsel yaklaşımların bu alana nasıl entegre edilebileceğini inceler. Bilimin, özellikle sorgulayıcı bir zihin geliştirme, önyargısız yaklaşım ve sürekli öğrenme ruhunu teşvik ederek din eğitimine önemli katkılar sağladığı vurgulanır. Yazar ayrıca, Kutsal Kitap'ın bilimle uzlaştırılmaya çalışılmasının yanıltıcı olabileceğini ve bunun yerine dini metinlerin ruhsal ve ahlaki değerlerini ön plana çıkaran bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiğini ifade etmektedir. Bilimin sunduğu "bilimsel ruh", din eğitimcilerine, yeni verilere açık olma, eleştirel düşünmeyi teşvik etme ve entelektüel bütünlükle hareket etme gibi yöntemler kazandırır. Ayrıca, din eğitiminde kullanılan materyallerin güncel bilimsel bilgilerle uyumlu hale getirilmesi gerektiği belirtilir. Bilimsel yöntemin din eğitimine katkısının yalnızca bilgi değil, aynı zamanda tutum ve yaklaşım geliştirme açısından da önemli olduğu aktarılmaktadır. Makale, din eğitiminin modern bilimsel yaklaşımlarla zenginleştirilmesinin önemini vurgulamaktadır.

Kureyş Kabilesi Özelinde Câhiliye Dönemi Arap Toplumunda Kahtânî-Adnânî Rekabeti

2025-06-25

Kerem Çavuşlu | Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi

Bu çalışmada İslâm öncesi dönemde Arap yarımadasında yaşayan ve Kahtânî-Adnânî kabileler olarak tanımlanan toplumların kendi içerisinde yaşamış oldukları siyasî ve iktisadî rekabet Adnânî Kureyş kabilesi üzerinden analiz edilmiştir. Seçilen başlıkla … Bu çalışmada İslâm öncesi dönemde Arap yarımadasında yaşayan ve Kahtânî-Adnânî kabileler olarak tanımlanan toplumların kendi içerisinde yaşamış oldukları siyasî ve iktisadî rekabet Adnânî Kureyş kabilesi üzerinden analiz edilmiştir. Seçilen başlıkla ilgili doğrudan bir çalışmanın yapılmadığı ancak Kureyş kabilesi ve hilâfetin Kureyşliliği konusunda pekçok çalışmanın olduğu tespit edilmiştir. Hz. Peygamber sonrası hilâfetin Kureyş’e ait olması meselesine dair tartışmalara katkı sunmak amacıyla yapılmış ve yapılacak yeni çalışmalara katkı sunma adına böyle bir başlık seçilmiştir. Araştırmanın konusu İslâm öncesi dönem ile sınırlandırıldığı için bu rekabetin Hz. Peygamber sonrasında yaşanan siyasî olaylara yansımasına girilmemiştir. Bu çalışma ile Hz. Peygamber sonrası yaşanan Kahtani-Adnani çatışmasının arka planını ortaya konulmak istenmiştir. Bu makalede klasik kaynaklardaki bilgiler ve çağdaş araştırmalardaki tespitler ışığında tarihî-sosyolojik yöntem esasa alınarak değerlendirmeler yapılmıştır. Klasik kaynaklara göre; Araplar mensup oldukları ataları itibariyle kendilerini Kahtânî-Adnânî olarak gruplandırmışlardı. Yemen, Kahtânîlerin yoğun yaşadığı bir bölgeyken Hicaz, Kahtânî-Adnânî kabilelerin birlikte yaşadıkları bir coğrafyaydı. Hicaz bölgesinin en önemli yerleşim yeri olan Mekke, Kâbe’nin kendisine sağlamış olduğu imtiyaz nedeniyle Kahtânî-Adnânî kabilelerinin için kutsal kabul ediliyordu. Mekke’nin siyasî gücünü ele geçiren kabile, Hicaz bölgesinin en imtiyazlısı haline geliyordu. Hz. İsmâil’den sonra bu üstünlük Kusay b. Kilâb’a kadar Kahtânîlerin elinde kaldı. Kusay b. Kilâb ile Mekke’nin siyasî gücü Adnânî Kureyş kabilesinin eline geçti. Kusay b. Kilâb’dan sonra oğulları Kâbe’nin kendilerine sağlamış olduğu siyasî gücü kısa sürede iktisadî güce dönüştürerek bölgenin lider topluluğu haline geldiler. Mekke’nin siyasî gücünün yanı sıra Arap yarımadasının iktisadî gücünü de kontrol eder hale geldiler. Fil olayından sonra daha imtiyazlı bir konum elde eden Kureyş bu gücünü hac ve umre için Mekke’ye gelen Araplara karşı kullanarak bu imtiyazı bir sömürü aracına dönüştürdü. Kureyş’in tekeline aldığı siyasî ve iktisadî güç özellikle Kahtânî konfederasyonuna mensup kabilelerin tepkisine neden oldu. Kureyş hac ibadetine ilişkin yeni kurallar koydu. Buna göre Kâbe’yi ziyarete gelen Arap hacı adayları üç grup şeklinde tasnif edildi. Bunlara; Hums, Hill ve Tıls mensupları adı verildi. Bu gruplar içerisindeki en avantajlı ve imtiyazlı grup şüphesiz Kureyş ve onun müttefiki olan Arap kabileleriydi. Bu kabilelere mensup olanlara humslular diğer adıyla ahmesîler denirdi. Hac ibadeti esnasında bu grupların uymaları gereken kurallar birbirinden farklılık arz etmekteydi. Ahmesîler ihramlı iken süt içmez ve süt ürünleri yemezlerdi. Bazı bitkilerin yemesini yasaklar ve bu yasağa da uyarlardı. Kadınlarla cinsel ilişkiye girmez ve koku kullanmazlardı. Tırnak, saç kesmez ve çıplak ayakla dolaşmazlardı. Kıl veya yünden dokunmuş elbise giyerlerdi. Diğer Araplar gibi devetüyünden yapılan çadırlarda değil de evlerinde otururlar, ancak evlerine kapıdan girmezlerdi. Kendilerini diğer Araplardan üstün görmeleri nedeniyle hac ve umre ibadetlerini ifa ederlerken herkes gibi Arafat’a ve Mina’ya gitmezlerdi. Onlar Nemire denilen yerde gün batımına kadar kalırlar ardında da Müzdelife’ye inerlerdi. Hille mensup Arapların, Mekke’ye dışarıdan yiyecek ve içecek sokamadıkları yasaktı. Bu nedenle de Mekke’de kaldıkları süre zarfında Kureyşli tüccarlardan satın aldıkları yiyecek ve içeceklerle ihtiyaçlarını gidermek zorundaydılar. Bunlar gündelik elbiseleri ile Kâbe’yi tavaf edemezlerdi. Bu nedenle de yeni elbiseler satın almak zorundaydılar. Elbise alacak parası olmayanlar Harem bölgesine girdiklerinde üzerlerindeki elbiseleri çıkarır ve üstsüz olarak Kâbe’yi tavaf ederlerdi. Bu şekilde elbiselerinden soyundukları gibi günahlarından arınarak ruhen temizlendiklerine inanırlardı. Bu iki grubun dışında hac ve umre ibadetlerinden farklı bir muameleye tabi tutulan üçüncü bir grup daha vardı. Bunlara Tıls kabileleri adı verildi. Bunlar Yemen’in diğer kabileleri olan; Hadramevt halkı, Akk, Acîb, İyâd b. Nizâr halkıydı. Tıls’a mensup olanlar Hill ve Hums kabileleri arası bir statüye sahipti. Tıls halkı, ihramlıyken Hill’e mensup kabileler gibi davranabilirlerdi. Elbiselerini giydikten sonra da Humuslular gibi davranıp onlar gibi evlerine girerlerdi. Bunlar tavaf yaparken elbiselerini çıkarmazlar ve ödünç elbise almazlardı. Evlerine de kapıdan girerlerdi. Bunlar Hill’e sınıfından olan hacılarla birlikte Arafat’ta vakfe yaparlar ve onların menâsikine göre ibadetlerini yerine getirirlerdi.

Edebi Bir Eser/Ürün Olarak Roman Işığında Din Felsefesine Varoluşçu Bir Bakış

2025-06-25

Burak Karabulut | Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi

İnsan varoluşundan bu yana hem felsefe hem de sanat aracılığıyla varlığının anlamını ve evrenle ilişkisini sorgulamıştır. Bu sorgulama yolculuğunda felsefe, akıl yoluyla evrensel sorunlara çözüm ararken sanat, insanın duygusal ve … İnsan varoluşundan bu yana hem felsefe hem de sanat aracılığıyla varlığının anlamını ve evrenle ilişkisini sorgulamıştır. Bu sorgulama yolculuğunda felsefe, akıl yoluyla evrensel sorunlara çözüm ararken sanat, insanın duygusal ve düşünsel dünyasını ifade etme aracı olarak ortaya çıkar. Felsefenin alt disiplinlerinden biri olan din felsefesi ise Tanrı’nın varlığı, dinin anlamı ve insanın Tanrı ile ilişkisi gibi temel konuları incelerken, bu inceleme farklı felsefi yaklaşımlarla derinleşir. Örneğin, çağdaş felsefede öne çıkan Analitik ve Kıta felsefesi yaklaşımları/ayrımları, Tanrı ve din olgularını farklı açılardan ele alır. Analitik felsefe, mantık ve akıl yürütme yoluyla metafiziksel konuları incelerken Kıta felsefesi, fenomenolojik ve hermenötik yöntemlerin de katkısıyla varoluşçuluk gibi akımlarla insanın iç dünyasına ve deneyimlerine odaklanır. Bu noktada sanatın içinde özellikle edebiyatın, insanın hikayelerini, deneyimlerini ve düşüncelerini anlatarak insanı ve dünyayı anlama yolunda önemli bir araç olduğu göze çarpar. Edebiyatın türlerinden olan roman ise insan deneyimini çok yönlü ele alarak bütünsel bir yöntemle insan doğasının karmaşıklığını ve zenginliğini ortaya koyar. Bu noktada, Kıta felsefesinin felsefi çıkarımlar yaparken dönemin tarihi, kültürel olgularını göz önünde bulundurması ve fenomenolojik-hermenötik yöntemle felsefi yönelim sergilemesi, romanlarla ve dolayısıyla edebiyatla doğal bir birliktelik kurar. Kıta felsefesinin bu yaklaşımı, edebi metinlerin bütüncül bir şekilde ilettiği mesajlarla örtüşür. Edebi metinlerin derinlemesine incelenmesi ve Kıta felsefesinin kullandığı yöntemlerle bir araya getirilmesi, felsefi çıkarımların zenginleşmesine ve derinleşmesine olanak tanır. Bu sayede edebi eserler, felsefi düşüncelerin somutlaştırılması ve yorumlanması için verimli bir zemin oluşturur. Bu kısa ve zorunlu açıklamanın ışığında, makalenin temel amacı, Kıta felsefesinin insan odaklı bakış açısının, roman gibi edebi eserler aracılığıyla Analitik felsefenin ortaya koyduğu analiz ve mantık yürütmenin yanında, din felsefesine yeni bir perspektif sunmaya çalışmaktır. Bu bağlamda romanların, bütüncüllüğü sayesinde, Kıta felsefesinin perspektifinden, derin mesajlarını iletmede önemli bir etkiye sahip olduğu ve felsefi kavramları okuyucunun zihnine ve duygusal dünyasına daha etkili bir şekilde nüfuz ettirdiği savunulmaktadır. Kısaca, edebiyatın felsefi düşünceleri somutlaştırma ve sorgulama gücünden yararlanarak roman örnekleri üzerinden, din felsefesine yeni bir bakış açısı getirmeye çabalamaktır. Din felsefesi literatürüne bakıldığında, Kıta felsefesi ve edebiyatın kesişiminin incelendiği çalışmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Özellikle, farklı coğrafyalardan ve kültürlerden seçilen romanlar üzerinden insanın anlam arayışı ve dini deneyiminin hermenötik yöntemle incelendiği çalışmaların azlığı göze çarpmaktadır. Bu çalışma, varoluşçu felsefe temel alınarak ve edebiyatın felsefi düşünceleri somutlaştırma ve sorgulama gücünü kullanarak din felsefesine yeni bir bakış açısı getirmeyi hedeflemektedir. En nihayetinde bu çalışma, edebiyat ve felsefenin kesişim noktasında, insanın varoluşsal sorgulamalarına yanıt arayarak din felsefesine özgün bir bakış açısı sunmaya gayret etmektedir. Literatüre yapılacak bu katkının, benzer disiplinlerarası araştırmaların önünü açacağı umulmaktadır. Çalışma sonucunda romanların; bütüncül yapısı ve yaşamın içinden örneklerle olması, Kıta felsefesinin savunduğu yöntemlerin doğal sonucu olan varoluşçuluğun, derin mesajlarını iletmede etkili bir araç olduğu ve böylece din felsefesine yeni bir bakış açısı kazandırabileceği sonucuna ulaşılmaya çalışılır. Böylece bu çalışma, insan deneyiminin karmaşıklığını ve zenginliğini ortaya koyarak, analitik felsefenin analiz ve soyut akıl yürütme yöntemlerinin yanında varoluşsal sorgulamalara ve anlam arayışlarına yeni bir perspektif getirebilir.

Mâtüridî ve İbn Âşûr’un Tefsirlerinde Kur'ân'ın Kur'ân'la Tefsiri: Burûc Sûresi Örneği

2025-06-25

Ahmet Nair | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Bu makalede, Matüridî ve İbn Âşûr’un Kur’ân’ı Kur’ân’la tefsir etme usulleri, Burûc Sûresi bağlamında karşılaştırmalı bir şekilde ele alınmaktadır. Çalışma, Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri ilkesinin iki müfessir tarafından nasıl yorumlandığını ve … Bu makalede, Matüridî ve İbn Âşûr’un Kur’ân’ı Kur’ân’la tefsir etme usulleri, Burûc Sûresi bağlamında karşılaştırmalı bir şekilde ele alınmaktadır. Çalışma, Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri ilkesinin iki müfessir tarafından nasıl yorumlandığını ve uygulandığını incelemektedir. Kur’ân’ın kendi içinde bir bütünlük taşıdığı ve bu bütünlüğün tefsir ilminde esas alınması gerektiği anlayışı, bu ilkenin temel dayanağını oluşturmaktadır. Âyetlerin anlamını çözümlemede, diğer âyetlerin rehberliğinde ilerlemek, tefsir ilminde metodolojik bir tercih olmanın ötesinde bir gereklilik olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca günden güne daha çok rağbet gören Kur’ân kaynaklı bilgi ihtiyacı, Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsirine duyulan ihtiyacı daha da arttırmaktadır. Matüridî, tefsirinde aklı, dilsel analizleri ve kelamî prensipleri ustaca birleştirmiştir. Ona göre, Kur’ân’ın her bir ayeti, kendi bağlamında ve bütüncül bir bakış açısıyla ele alınmalıdır. Matüridî’nin tefsir metodolojisi, âyetlerin kelime kökenlerini ve dilsel yapılarını detaylı bir şekilde analiz ederek, Kur’an’ın evrensel mesajlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu yönüyle onun yaklaşımı, derin bir teorik temele dayanmaktadır. Öte yandan, İbn Âşûr, modern dönemin gerekliliklerini göz önünde bulundurarak, tarihsel bağlam ve toplumsal şartlara özel bir vurgu yapmıştır. Onun metodu, dilsel inceliklerle birlikte tarihsel gerçeklikleri de içermektedir. Burûc Sûresi tefsirinde, adalet, sabır ve iman temalarını işleyerek, Kur’ân’ın evrensel mesajlarını çağdaş bir perspektifle yorumlamıştır. Bu yaklaşım, İbn Âşûr’un tefsirlerini hem teorik hem de pratik açıdan değerli kılmaktadır. Makalede, her iki müfessirin de Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri ilkesine bağlı kaldıkları ve bu ilkeye dayalı özgün metodolojiler geliştirdikleri tefsirlerinden verilen örneklerle ortaya konulmuştur. Bu yöntemlerin, tefsir ilmindeki yerini ve önemini vurgulayan çalışma, Kur’ân’ın anlaşılmasında bağlam ve iç tutarlılığın belirleyici olduğunu bir kez daha gözler önüne sermektedir. Ayrıca, iki müfessirin yaklaşımlarının Kur’ân’ın zengin anlam dünyasını daha iyi kavramak için birer rehber niteliği taşıdığı ifade edilmektedir.

Hurûf-ı Mukattaanın Tecvidine Yönelik Uygulama Hataları ve Çözüm Önerileri

2025-06-25

Ayşe Pehlivan | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Bu makalede Kur’ân-ı Kerîm’deki yirmi dokuz sûrenin başlangıcında bulunan “mukattaa harfleri”, tilâvet esnasında tecvidin uygulanması ve tecvidin uygulanmasındaki eksiklikler açısından incelenmiş, harflerin yapısı, gruplar hâlinde ve farklı sayılarda gelmesi hakkında … Bu makalede Kur’ân-ı Kerîm’deki yirmi dokuz sûrenin başlangıcında bulunan “mukattaa harfleri”, tilâvet esnasında tecvidin uygulanması ve tecvidin uygulanmasındaki eksiklikler açısından incelenmiş, harflerin yapısı, gruplar hâlinde ve farklı sayılarda gelmesi hakkında bilgi verilmiş, hurûf-ı mukattaada yer alan harflerin mahreç ve sıfatları belirtilerek bunların nitelikleri tek tek açıklanmıştır. Bulunduğu yerde her hurûf-ı mukattaa üzerinde uygulanması gereken bütün tecvidler ifade edilmiştir. Sûre başlarında bulunan hurûf-ı mukattaayı edebî açıdan ele alan, ayrıca bunların tefsir boyutunu veya kırâat ihtilaflarını konu edinen birçok çalışma olmasına rağmen, bu harflerin tecvidi ile ilgili neredeyse hiçbir çalışma mevcut değildir. Okuyucular bu harfleri tilâvet ederken tecvidinde titiz davranmamakta, ya hiç tecvid yokmuş gibi okumakta ya bir harfteki tecvidi uygularken diğer bir tecvidi ihmal etmekte ya da tecvidleri uygulamadan okuyup geçmektedir. Özellikle Kur’ân tilâveti konusundaki ihtilâflar arasında hurûf-ı mukattaanın tecvidi yer almaktadır. Bu ihtilâfların ortaya çıkmasının sebeplerinden birinin de hatalı okuyuşlar olduğu ve bu okuyuşların zamanla yayılarak doğruymuş gibi devam ettiği görülmektedir. Bu hataların yayılmasında tecvid öğretimindeki birtakım eksikliklerin etkisinin payı olduğu muhakkaktır. Bu makale, mülakatlarla yapılan tespitler ışığında ortaya çıkan önemli sorulara gerekli cevaplar üreterek kırâat alanında birlikteliğin-ittifakın sağlanmasına katkıda bulunmaya çalışmıştır. Metot olarak “nitel” yöntem kullanılmış, alanında ekol olmuş ve bu konuda eğitimiyle öne çıkmış değerli uzman hocalarımız ile yapılan görüşmeler neticesinde ulaşılan sonuçlar sunulmuştur. Kur’ân tilâveti ve eğitimi alanında ileri düzeyde eğitim veren ve icraları örnek alınan söz konusu otuz yedi hocamızın hurûf-ı mukattaadaki tecvid uygulamaları hakkında görüş ve uygulama farklılıkları tespit edilmiş bu konudaki sorumuza verdikleri cevaplar tarafımızca kaydedilmiştir.

Gökçe Arap Lehçesinde Fonetik ve Morfolojik Değişimler

2025-06-25

Mehmet Emin EFE | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

İnsanoğlu kendisine has biyolojik bir yapıya sahip olmakla birlikte sosyal bir varlık olarak yaratılmıştır. Varlığını sürdürebilmesi bağlamında bir ferdin diğer fertlerle etkileşimi kaçınılmaz olduğu gibi, bir toplumun diğer toplumlarla etkileşimi … İnsanoğlu kendisine has biyolojik bir yapıya sahip olmakla birlikte sosyal bir varlık olarak yaratılmıştır. Varlığını sürdürebilmesi bağlamında bir ferdin diğer fertlerle etkileşimi kaçınılmaz olduğu gibi, bir toplumun diğer toplumlarla etkileşimi de kaçınılmazdır. İnsanlar bu etkileşim esnasında karşı tarafa kendi kültürlerini aktarmakla birlikte, diğerlerinin kültürlerinden kendileri de etkilenmektedirler. Çift yönlü meydana gelen bu etkileşim bazen toplumları sahip oldukları değerlerden tamamen koparabilmektedir. Tarih boyunca dillerde meydana gelen lehçe farklılıkları hatta bir dildeki asıldan tamamen kopmalar, bu kültür değişiminin en belirgin neticesidir. İslâm dininin Arabistan’da ortaya çıkması, Peygamber Efendimizin dilinin Arapça olması ve Kur’ân’ın Arap dili ile indirilmesi sayesinde Araplar, coğrafi alanlarını genişletmişlerdir. Bunun üzerine Arabistan yarımadasını aşan Arapların dillerinde semantik, sentaks, morfolojik ve fonetik açıdan büyük bir değişim meydana gelmiştir. Bu çalışmada, zamanla Anadolu’ya kadar gelmiş, Türkçe ve Kürtçenin yaygın olarak konuşulduğu Mardin ili Artuklu ilçesi Gökçe Mahallesi ve çevresinde yerleşmiş olan Arapların konuştuğu lehçedeki fonetik ve morfolojik değişimler ile fasîh Arapçadaki söz konusu değişimler arasındaki farklar karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Çalışmada mezkûr bölgede söz konusu Arap lehçesini konuşanlarla görüşülerek, gündelik kullanılan dilden örnekler seçilmiştir. Çalışma, bir lehçe hakkında bakir bilgileri sunması ve sonraki çalışmalara kaynaklık etmesi açısından önem arz etmektedir.

Fakihlerin Nasslardaki Makâsıdı Tespiti ve Bunun Furû-u Fıkha Yansımaları (Şahitlik Örneği)

2025-06-25

Fatih AVCI | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Kur’ân-ı Kerîm’deki ahkâm âyetlerinin sayısı, farklı görüşler bulunmakla birlikte yaklaşık 500 civarındadır. Toplam âyet sayısının 6000’in üzerinde olduğu düşünüldüğünde, bu sayı oldukça sınırlıdır. Hüküm ifade eden bu âyetler, hadis-i şeriflerle … Kur’ân-ı Kerîm’deki ahkâm âyetlerinin sayısı, farklı görüşler bulunmakla birlikte yaklaşık 500 civarındadır. Toplam âyet sayısının 6000’in üzerinde olduğu düşünüldüğünde, bu sayı oldukça sınırlıdır. Hüküm ifade eden bu âyetler, hadis-i şeriflerle desteklendiğinde, fıkıh külliyatında nass olarak adlandırılan temel kaynakları teşkil eder. Ancak fıkıh külliyatı incelendiğinde, nassların onun sadece çok az bir kısmını oluşturduğu görülmektedir. Bu durumun ana nedeni, günlük yaşamın meselelerinin sınırsız, nassların ise sınırlı olmasıdır. Bu sebeple fakihler, nasslardan yeni hükümler çıkarma zorunluluğu hissetmiş ve bu süreçte kıyas, istihsan, örf ve maslahat-ı mürsele gibi delillerden istifade etmişlerdir. Bu bağlamda, içinde bulunulan çevre ve kültürün ictihad faaliyetlerine doğrudan etki ettiği anlaşılmaktadır. İslâm hukukunun her dönemde uygulanabilirliğini sağlamak amacıyla hangi hükümlerin asıl ve evrensel, hangilerinin fer’î ve dönemsel olduğunu tespit etmek önemlidir. Fakihler, içtihat yaparken hükümlerin bağlamını, tarihsel gelişimini ve toplumsal ihtiyaçları göz önünde bulundurarak nassları yorumlamışlardır. Şahitlik konusu da bu çerçevede ele alınması gereken önemli bir hukukî müessesedir. Şahitlik, adaletin sağlanması, hakların korunması ve toplum düzeninin devam ettirilmesi açısından hayati bir fonksiyona sahiptir. Ancak fakihlerin şahitlikle ilgili nassları yorumlama biçimleri, onların yaşadığı dönemlerdeki sosyokültürel yapıdan etkilenmiş, bu da farklı yorumların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu çalışma, şahitlik meselesi bağlamında, nassların makâsıdını ve bu nassların fakihler tarafından bulundukları kültürel çevrede nasıl yorumlandığını analiz etmektedir. Bunun için nitel araştırma yöntemlerinden tarihsel veri dökümü ve mukayeseli analiz yöntemleri kullanılmıştır. Sonuç olarak fakihlerin şahitlikle ilgili nasslardan çıkardıkları temel maksatlar belirlenmiş, bazı hükümlerin zamanla değiştiği tespit edilmiş ve günümüzün değişen koşullarında bazı içtihatların yeniden değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

Mâtürîdîlerin Hüsün-Kubuh Meselesindeki Özgünlük İddialarına İlişkin Bir İnceleme

2025-06-25

Hikmet Şavluk , Muhammet Emin Efe | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Kelâm ilminin ve fıkıh usulünün temel meselelerinden olan hüsün-kubhun aklîliği meselesi, mezheplerin ilâhiyyât ve nübüvvât tasavvurlarını ontolojik ve epistemolojik olarak şekillendirmesi bakımından önemlidir. Mütekaddim dönemde Mu‘tezilîler ile Eş‘arîler arasında aklîlik … Kelâm ilminin ve fıkıh usulünün temel meselelerinden olan hüsün-kubhun aklîliği meselesi, mezheplerin ilâhiyyât ve nübüvvât tasavvurlarını ontolojik ve epistemolojik olarak şekillendirmesi bakımından önemlidir. Mütekaddim dönemde Mu‘tezilîler ile Eş‘arîler arasında aklîlik – şer‘îlik ayrımı temelinde cereyan eden hüsün-kubuhla ilgili tartışmalarda, Mu‘tezilîler hüsün-kubhun akıl ile bilinebileceği ve sabit olacağı düşüncesindeyken Eş‘arîler sübut için şer‘î bildirimin gerekli olduğunu savunmuşlardır. Mâtürîdîliği benimsemeden önce Mu‘tezile ile benzer görüşlere sahip olan Hanefîler, Mâtürîdîliğe geçiş sonrasında hüsün-kubuh meselesindeki kabullerini gözden geçirerek bir revizyona tabi tutmuşlardır. Hanefî-Mâtürîdîler bu revizyonu tartışmaların temelinde yer alan salah – aslah ile aklın hüküm koyucu olması prensiplerini tenkit ederek yapmışlardır. Müteahhir Mâtürîdîlerden Sadrüşşerîa (öl. 747/1346) tartışmanın iki tarafı olan Mu‘tezile ile Eş‘ariyye’yi ayrıntılı ve dakik bir tenkide tabi tutarak Mâtürîdîlerin hüsün-kubuh meselesinde nasıl bir pozisyon aldığını et-Tavdîh adlı fıkıh usulü eserinde ortaya koymuştur. Sadrüşşerîa’nın dört önerme üzerine inşa ettiği bu tenkit, sonraki kelâmcı ve usulcüler arasında geniş bir şöhret bulmuş ve “Mukaddimât-ı Erba‘a / Dört Mukaddime” adıyla anılır olmuştur. Bu çalışmada, Sadrüşşerîa’nın hüsün-kubuh meselesinde Mâtürîdîler adına ortaya koyduğu özgün yaklaşım erken dönem Hanefî usul metinleri ile mukayese edilmiş, bu metinler aracılığıyla oluşan anlam söylem analizi yöntemi kullanılarak incelenmiş, inceleme sonucunda 5./11. yüzyıla kadarki Hanefî söylemin müteahhir dönemde Mu‘tezilîlikten ayrılıp “Sünnî”liğe yaklaşan bir dönüşüme uğradığı tespit edilmiştir.

İslam Hukukunda Akitlerden Sonra Vadede Değişikliğin Bağlayıcılığı

2025-06-25

Ramazan Araz | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Bu çalışmada lâzım akitlerden sonra vadede değişikliğin bağlayıcılığı fıkhi açıdan incelenmektedir. Vadenin bağlayıcılığı, ticari ilişkilerde istikrar ve güvenin sağlanması bakımından büyük önem arz etmektedir. İslam hukuku vadeli işlemlere izin vermekte, … Bu çalışmada lâzım akitlerden sonra vadede değişikliğin bağlayıcılığı fıkhi açıdan incelenmektedir. Vadenin bağlayıcılığı, ticari ilişkilerde istikrar ve güvenin sağlanması bakımından büyük önem arz etmektedir. İslam hukuku vadeli işlemlere izin vermekte, bu konuda birtakım şartlar ve hükümler getirmektedir. Klasik fıkıh literatüründe vadede değişiklik ile ilgili meseleler dağınık halde bulunmaktadır. Modern dönemde ise bu konu, genellikle borcun yapılandırılması çerçevesinde ele alınmaktadır. Ancak günümüzde borcun yapılandırılması, genellikle kâr payı esasına dayanan yeni akitlerle gerçekleştiği için ayrı bir muhtevaya sahiptir. Dolayısıyla borcu yapılandırma ile vadede değişikliğin bağlayıcılığı birtakım farklılıklar içermektedir. Akitlerden sonra vadede değişik tarafların beyanıyla veya kendiliğinden düşerek sübut bulabilmektedir. Tarafların irade beyanlarıyla icra edilen vade değişikliğinin bağlayıcılığı mezhepler arasında ihtilafa neden olmuştur. Hanefî mezhebine göre vadenin değiştirilmesi geriye dönük işlevlik kazanarak asıl akdin vasıflarında değişikliğe sebep olmaktadır. Hanefîler, vade değişikliğini bir tür ıskat tasarrufu olarak değerlendirmişler ve bundan rücu etmenin mümkün olmadığını belirtirmişlerdir. Mâlikîler vadeyi tebdilin bağlayıcılığı konusunda Hanefîlerle aynı görüştedir. Ancak onlar vaadin bağlayıcı olduğu prensibinden hareketle bu sonuca ulaşmışlardır. Şâfiîler ve Hanbelîler ise akit kurulduktan sonra vadede değişikliği genel olarak geçersiz görmüşlerdir. Ancak bu fakihler, borçlunun kendi isteğiyle borcunu peşin ödemesi halinde vade değişikliğinin bunun geçerli olacağını kabul etmişlerdir. Vadenin, ölüm, iflas, mefkûdiyyet, irtidad gibi zimmeti ortadan kaldıran veya hasara uğratan bazı hallerde, kendiliğinden düşüp düşmeyeceği konusu mezhepler arasında ihtilaflıdır. Bu çalışmada vadede değişikliğin bağlayıcılığı açısından literatürdeki boşluğun doldurulması amaçlanmıştır. Çalışmada ilk önce vadenin tanımına ve sıhhat şartlarına yer verilmektedir. Daha sonra tarafların beyanıyla vadede değişiklik ve vadenin kendiliğinden düşmesi konularına, Hanefî mezhebi ağırlıklı olmak üzere dört mezhep esas alınarak yer verilmektedir.

Zahiri Mezhebinin Müzik Anlayışı: Rivayetlere Dayalı Bir İnceleme

2025-06-25

Hüsamettin KAYA | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Kadim bir geçmişe sahip olan müzik sanatı, tarihin her evresinde insanların hüzün ve sevinçlerinde; duygu ve düşüncelerinin ifadesinde tezahür etmiştir. Müzik aynı zamanda insanlar tarafından kutsiyet atfedilen dini ritüellerde de … Kadim bir geçmişe sahip olan müzik sanatı, tarihin her evresinde insanların hüzün ve sevinçlerinde; duygu ve düşüncelerinin ifadesinde tezahür etmiştir. Müzik aynı zamanda insanlar tarafından kutsiyet atfedilen dini ritüellerde de başvurulan bir sanat olmuştur. İnsanın ayrılmaz bir parçası haline gelen müzik gerek Yunan gerek klasik İslâm düşüncesinde, ilimlerin tasnifinde yer edinmiş ve müstakil bir ilim olarak kabul edilmiştir. Bununla beraber İslâm dininde zevk ve sefayı telkinde bulunduğu, Allah’tan uzaklaştırdığı gibi gerekçelerle hükmü tartışıla gelmiştir. Hanefî, Şâfiî ve Hanbelî mezhebinde cevaz verilmeyen müziğe Mâlikî uleması cevaz vermiştir. Dinde rey ve kıyasın yeri olmadığını söyleyip mümkün mertebe nassı merkeze alan Hanbelî mezhebinin müziği haram addetmesi, aynı şekilde dini anlama ve yorumlamada nassı merkeze alan Zâhirîlerin müziğe yaklaşımlarının tespitini önemli hale getirmiştir. Bu cihetle öncelikle müziğe ilişkin genel bilgiler verilmiş, daha sonra rivayetler üzerinden Zâhirî âlimlerin yaklaşımları incelenmiştir. Çalışmada Zâhirîlerin müzik anlayışı, diğer mezheplerin yaklaşımlarıyla karşılaştırmak suretiyle görüşlerinin özgün olup olmadığının tespiti hedeflenmiştir. Zâhirî âlimleri müziğin haram oluşuna ilişkin delil gösterilen merfu rivayetlerin tamamının ya isnad ya da metin problemi içerdiklerini bu nedenle de hüccet olamayacaklarını belirtmişlerdir. Merfû rivayetlerin dışında kalan mevkuf veya maktu rivayetlerin ise delil değerinin olmadığını söylemişlerdir. Müziğin cevazını ibâha-i asliyye ile açıklamakla birlikte mubah oluşunu gösteren birden fazla rivayetin mevcut olduğunu da ifade etmişlerdir.

Kur’an’a Göre Allah’ı Unutan İnsanın Yabancılaşması

2025-06-25

Mesut Işık | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Makalede, Kur’an perspektifinden yabancılaşma kavramı ele alınmıştır. Yabancılaşmanın felsefe, psikoloji, sosyoloji ve benzeri disiplinlerdeki tanımı, sebepleri ve sonuçları üzerinde durulmuştur. Kur’an’da yabancılaşmanın sebep olduğu düşünülen konular نَسِيَ unutmak/ihmal etmek fiili … Makalede, Kur’an perspektifinden yabancılaşma kavramı ele alınmıştır. Yabancılaşmanın felsefe, psikoloji, sosyoloji ve benzeri disiplinlerdeki tanımı, sebepleri ve sonuçları üzerinde durulmuştur. Kur’an’da yabancılaşmanın sebep olduğu düşünülen konular نَسِيَ unutmak/ihmal etmek fiili esas alınarak incelenmiştir. Nitekim Kur’an’da insanın Allah’ı, yaratılış maksadını, kendi yaratılışını ve istikbalini unutabilen bir varlık olduğu ifade edilerek insan, bu konuda eğitilmekte ve uyarılmaktadır. Bu sebeple inanan bireyin manevi dirilişine vesile olan ve insanlar arasında ilahî bir nurla yürümesini sağlayan hayat kaynağı Kur’an, insanı küfür, şirk ve Allah’a isyan karanlıklarından kurtarıp dünya ve ahiret saadetine ulaştıran ilahî bir çağrıdır. Bu ilahî çağrı, insanın amaçsız olmadığını; rabbini tanıyıp O’na kulluk etmek üzere yaratıldığını tebliğ eder. İnanan bireyin dünya ve ahiret mutluluğunun yol haritasını çizen hayat rehberi Kur’an, insanın topraktan yaratılarak kendisine ilahî nefhadan can verildiğini; böylece diğer varlıklardan üstün ve değerli kılındığını beyan ederek Allah’ın insanı esenlik yurdu ve ebedi yaşam merkezi cennete davet ettiğini duyurur. Bu bakımdan insanın kendi değerini ve kıymetini bilmesi gerektiğini ifade eden Kur’an, yaşamın dünya hayatından ibaret olmadığını; aksine asıl yaşam merkezinin ahiret olduğunu vurgular. Öte yandan insanı bu kutsal amacından saptıracak şeytan, nefis ve dünya hayatının aldatıcı cazibesine karşı eğitir. Böylece insanın anlam arayışına tatminkâr cevap veren ve ona bu doğrultuda ilahî rehberlik eden Kur’an; onun ilahî emir ve yasaklara uygun yaşaması ve rabbiyle kulluk bağını koparmaması gerektiğinin altını çizer. Bu ilahî emir ve ikazlara uygun yaşamayan insanın temiz fıtratını kirleterek rabbine, kendisine, yaratılış maksadına ve istikbaline karşı kayıtsız kalacağı; yaratılış maksadından saparak yabancılaşacağı uyarısı yapılır. Çalışmada Kur’an’a göre ilahî çağrıdan yüz çevirerek kulluk görev ve sorumluluğunu terk eden, dünyevileşip huzur ve saadeti dünya hayatında arayan kimselerin kişiliklerini kaybederek yabancılaşacağı; dolayısıyla dünya ve ahirette telafisi imkânsız bir hüsrana uğrayacakları sonucuna varılmıştır. Ayrıca insanın yabancılaşmaya karşı doğru, sağlam ve sarsılmaz bir Allah inancı ve bu inancın şekillendirdiği bir yaşam biçimi olan Allah’a kulluk misyonu ile korunabileceği sonucuna varılmıştır.

Kelam ve Telaffuz Arasında İki İsim: Buhârî ve Ahmed b. Hanbel

2025-06-25

Sema KORUCU GÜVEN | Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Ashâbu’l-hadîs Kur’ân’ın Allah’ın kelâmı olduğu ve yaratılmadığı konusunda ittifak halinde iken Kur’ân kıraatinin yaratılmış olup olmadığı meselesinde birbirlerine muhalefet etmiştir. Ashâbu’l-hadîsin öncüsü olarak kabul edilen Ahmed b. Hanbel’in bu husustaki … Ashâbu’l-hadîs Kur’ân’ın Allah’ın kelâmı olduğu ve yaratılmadığı konusunda ittifak halinde iken Kur’ân kıraatinin yaratılmış olup olmadığı meselesinde birbirlerine muhalefet etmiştir. Ashâbu’l-hadîsin öncüsü olarak kabul edilen Ahmed b. Hanbel’in bu husustaki görüşleri ise ulema tarafından delil olarak kullanılmıştır. Fakat Kur’ân’ı telaffuz etmeye dair ona atfedilen fikirlerde de ihtilaf görülmektedir. Bu çalışmada evvela lafızla ilgili tartışmaların tarihi seyri açıklanmış ardından Ahmed b. Hanbel’in bu tartışma içerisindeki yeri ile bu mesele hakkında ona nispet edilen iddialar tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra Buhârî’nin, Ahmed b. Hanbel’in görüşlerini mesned olarak kullanıp kullanmadığını bulmak amaçlanmıştır. Bunun için Buhârî’nin bir hadis kitabı olan Câmiu’s-Sahîh’te kullandığı bâb başlıkları ve Halku efʿâli’l-ibâd adlı eserinde lafız konusuna dair ifadeleri taranarak tümevarım yöntemi kullanılmıştır. Böylece bu çalışma bir muhaddis olarak Buhârî’nin kelâmî meselelere kayıtsız kalmadığını ve bu durumun eserinin oluşumunda da etkili olduğunu göstermiş olmaktadır. Diğer taraftan bahsi geçen meselede kendi kanaatini desteklemek için Ahmed b. Hanbel’den ne ölçüde etkilendiğini görmek Buhârî’nin özgün tarafını ortaya koyması bakımından önemlidir. Çalışmanın sonucunda Buhârî’nin, Ahmed b. Hanbel’in lafız konusunda kanaat belirtmeyip bu hususta konuşmayı bid‘at olarak gördüğünü ancak onun yanlış anlaşıldığına dair beyanları olduğuna dair bulgular elde edilmiştir. Ayrıca Buhârî’nin kanaatini desteklemek için Ahmed b. Hanbel’in yalnızca bir sözünü kullandığı tespit edilmiştir.

Bir Eğitimci (Mürebbi) Gözüyle Alevilik İnancında Bazı Sorulara Cevaplar

2025-06-25

İbrahim Gül | ALEVİLİK-BEKTAŞİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Alevilik inancına ilişkin bazı sorunlara yönelik çeşitli sorular günümüzde sıklıkla dile getirilmektedir. Bu sorulara inanç önderleri tarafından farklı yorumlar getirilmekte, bu durum ise inancın mensupları arasında ciddi bir kafa karışıklığına … Alevilik inancına ilişkin bazı sorunlara yönelik çeşitli sorular günümüzde sıklıkla dile getirilmektedir. Bu sorulara inanç önderleri tarafından farklı yorumlar getirilmekte, bu durum ise inancın mensupları arasında ciddi bir kafa karışıklığına yol açmaktadır. Bu bağlamda, Alevi inancının sürekliliği ve sağlıklı biçimde aktarılması bakımından düşünüldüğünde, söz konusu soruların ortak ve üzerinde uzlaşılmış bir cevabının olması gerektiği açıkça ortaya çıkmaktadır. İşte bu makalede, bu türden bazı temel sorulara cevaplar bulunmaya çalışılmıştır. Bu yönüyle makale, kuramsal bir çalışma olma niteliği taşımaktadır. Sorulara verilecek cevapların belirlenmesinde ise Alevi-Bektaşi yazılı kaynakları esas alınmış, bu kaynaklar ışığında analiz yapılmıştır. Çalışmada ele alınan başlıca sorular şunlardır: Alevilik-Bektaşilik nasıl bir felsefenin ürünüdür? Alevi-Sünni evlilikleri düşkünlük nedeni sayılır mı? Musahip eşlerden birinin vefatı durumunda yapılan evlilikte yol kardeşliği devam eder mi? Şehirleşme olgusu ocak kavramını nasıl etkilemektedir? Alevilik ile Bektaşilik aynı şey midir ve örgütlenme biçimleri nelerdir? Alevi-Bektaşi, Kültür ve Cemevi Başkanlığı örgütlenmesi yeterli midir? Türkiye’de gelecekte inanç örgütlenmesi nasıl olmalıdır? Sonuç olarak ulaşılan temel görüşler şunlardır: Alevilik-Bektaşilik, İslam dininin tasavvufi yorumu olup vahdet-i vücut felsefesinin bir ürünüdür. Alevi-Sünni evlilikleri, İmam Cafer-i Sadık Buyruğu’na göre düşkünlük sayılmaktadır. Alevilik ve Bektaşilik örgütlenme açısından farklıdır. Mevcut Alevi-Kültür ve Cemevi Başkanlığı yapılanması yetersiz bulunmuştur. Gelecekte Türkiye’nin tam anlamıyla laik bir ülke olması birçok sorunun çözümünü beraberinde getirecektir. Bu nedenle, Alevilik-Bektaşilik hakkında doğru ve nitelikli bilgilendirmeler yapılması, ayrıca uzman olmayan kişilerin kamuoyunda görüş beyan etmekten kaçınmaları gerekmektedir.

100. Yılında Darulfünun İlahiyat Dergisinin Bibliyometrik Analizi

2025-06-25

Ahmet Koç | darulfunun ilahiyat

TÜRKİYE DIŞ TİCARETİNİN İTHALAT BİLEŞENLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

2025-06-25

Selahattin Armağan VURDU | İstanbul Ticaret Üniversitesi Dış Ticaret Dergisi

Türkiye’nin ithalatında hammaddeler, ara malları ve yatırım malları büyük bir pay oluşturmaktadır. Ancak son dönemde Türkiye’de hammaddeler, ara malları ve yatırım malları ithalatı artış hızı azalırken, tüketim malları ithalatında belirgin … Türkiye’nin ithalatında hammaddeler, ara malları ve yatırım malları büyük bir pay oluşturmaktadır. Ancak son dönemde Türkiye’de hammaddeler, ara malları ve yatırım malları ithalatı artış hızı azalırken, tüketim malları ithalatında belirgin bir artış kaydedilmiştir. Bu gelişme Türkiye’nin orta ve uzun vadeli sanayi politikaları açısından ele alınması gereken bir durum olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada ilk olarak uluslararası ticaret, Türkiye’de dış ticaretin gelişimi ve dış ticaret sınıflamaları ile ilgili kavramsal bilgiler verilmiştir. Daha sonra Türkiye’nin 2013-2024 yılları arasındaki dönemi kapsayan dış ticaret verileri Geniş Ekonomik Kategoriler Sınıflaması (BEC) bazında ve Standart Uluslararası Ticaret Sınıflaması (SITC) bazında değerlendirilmiştir. Son yıllarda Türkiye ekonomisinin büyüme dinamiklerinde tüketim harcamalarının giderek daha belirleyici bir unsur haline gelmesi, tüketim malları ithalatının toplam ithalat içindeki payında yaşanan artışın başlıca nedenlerinden biri olarak görülmektedir.

Cihadi-Selefilerin Filistin meselesine yaklaşımı: İkinci İntifada ve Furkan Savaşı bağlamında bir inceleme

2025-06-25

Talha İsmail Duman | Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi

Bu çalışma, cihadi-selefi örgütlerin Filistin meselesine yönelik tarihsel ve ideolojik yaklaşımlarını analiz etmektedir. Retorik düzeyde zaman zaman vurgulanan Filistin’in, eylemsel düzeyde neden sınırlı bir ilgi gördüğü ve bu tutumun arkasındaki … Bu çalışma, cihadi-selefi örgütlerin Filistin meselesine yönelik tarihsel ve ideolojik yaklaşımlarını analiz etmektedir. Retorik düzeyde zaman zaman vurgulanan Filistin’in, eylemsel düzeyde neden sınırlı bir ilgi gördüğü ve bu tutumun arkasındaki dinamikler incelenmiştir. İkinci İntifada ve Dökme Kurşun Operasyonu/Furkan Savaşı gibi olaylar, örgütlerin Filistin söylemindeki dönüşümü anlamak için örnek vaka olarak ele alınmıştır. Bulgular, pratik ilgisizlikte coğrafi ve lojistik sınırlılıkların bir gerekçe olarak kullanıldığını, ancak asıl belirleyici faktörlerin Hamas’a ilişkin değerlendirmeler ve düşman hiyerarşisindeki belirsizlikler olduğunu göstermektedir. Hamas’ın 2005-2006 yıllarında Filistin genel seçimlerine katılma kararı, cihadi-selefi örgütlerin bu harekete yönelik tutumlarını dostluktan düşmanlığa çevirmiştir. Yakın-uzak düşman tartışması bağlamında ortaya çıkan ideolojik hibritleşme ise, örgütlerin Filistin’i stratejik öncelikler arasında ikincil bir konuma itmelerine yol açmıştır. Irak gibi çatışma alanlarının öne çıkması da bu dönüşüme katkı sağlamıştır. Tarihsel analiz ve süreç takibi yöntemleriyle yapılan bu çalışma, cihadi-selefi örgütlerin Filistin meselesindeki söylem ve eylem tutarsızlıklarını derinlemesine açıklamayı hedeflemektedir.

Seyyid Kutub’un Hristiyanlıkla İlgili Ayetlere Dair Yorumu

2025-06-25

Orhan Sarı , İskender Şahin | Mizanü l-Hak İslami İlimler Dergisi

Seyyid Kutub (1906-1966), İslam dünyasının önemli düşünürlerinden biridir. En bilinen eseri Fî Zilâli’l-Kur’ân, modern dünyadaki sorunlara ışık tutmak amacıyla Kur’ân’ı yorumlamaktadır. Bu çalışmada, Kutub’un Hristiyanlıkla ilgili âyetlere yaklaşımı özel olarak … Seyyid Kutub (1906-1966), İslam dünyasının önemli düşünürlerinden biridir. En bilinen eseri Fî Zilâli’l-Kur’ân, modern dünyadaki sorunlara ışık tutmak amacıyla Kur’ân’ı yorumlamaktadır. Bu çalışmada, Kutub’un Hristiyanlıkla ilgili âyetlere yaklaşımı özel olarak incelenmiştir. Kutub’un tefsirinde, Hristiyanlık yalnızca teolojik açıdan değil, aynı zamanda siyasal, kültürel ve toplumsal bağlamda da ele alınmıştır. Özellikle Batı medeniyetinin etkilerine dikkat çeken Kutub, İslam’ın inanç esaslarını koruması gerektiğini savunmuş ve diğer dinlerle ilişkilerde net sınırların çizilmesi gerektiğini belirtmiştir. Kutub’un yorumları, klasik tefsirlerin geleneksel yaklaşımından farklı olarak, modern dünyadaki dinler arası ilişkiler ve toplumsal sorunlara çözüm odaklı bir perspektif sunmaktadır. Bu çalışma, Kutub’un Hristiyanlıkla ilgili yorumlarının, İslam’ın toplumsal ve siyasal meselelerdeki rolünü vurguladığını ve çağdaş İslam düşüncesine önemli katkılar sağladığını göstermektedir. Fî Zilâli’l-Kur’ân, sadece dini metinlerin anlaşılmasını değil, aynı zamanda Müslümanların modern dünyadaki karşılaştığı zorluklara çözüm sunmayı amaçlamaktadır. Kutub’un yaklaşımı, günümüzde de İslam’ın çağdaş dünyaya nasıl hitap edebileceği konusunda önemli bir rehberdir

Dionysios Bar Ṣalibi'nin Luqbal Tayoye İsimli Eserinde İslam İnancına Reddiyesi

2025-06-24

Murat Baydemir | Özgür Yayınları eBooks

Dionysios Bar Salibi (ö. 1171), XII. yüzyılda yaşamış olan Süryani Ortodoks Kilisesi’nin en üretken, tartışmacı, öğretici ve etkili ilahiyatçılarından biri olarak kabul edilmektedir. Luqbal Tayoye (Araplara Reddiye) adlı eserinde, Kur’an … Dionysios Bar Salibi (ö. 1171), XII. yüzyılda yaşamış olan Süryani Ortodoks Kilisesi’nin en üretken, tartışmacı, öğretici ve etkili ilahiyatçılarından biri olarak kabul edilmektedir. Luqbal Tayoye (Araplara Reddiye) adlı eserinde, Kur’an ayetlerini Hristiyan dogmatik kabuller çerçevesinde yorumlamakta; bu sayede Süryani cemaatinin inanç bütünlüğünü, teolojik istikrarını, doktrinel devamlılığını ve topluluk içi bağlılığını korumayı hedeflemektedir. Bu makale, söz konusu metnin Mingana Syr. 239 numaralı elyazmasına dayanan Joseph P. Amar edisyonunu esas almakta; ayet referanslarını filolojik, tarihsel, bağlamsal ve karşılaştırmalı analiz yöntemleriyle dikkatli biçimde incelemektedir. Bar Salibi’nin metinsel seçicilik, bağlamdan koparma, anlam kaydırma, teolojik terim ekleme ve kısmi alıntı gibi polemik stratejileri ayrıntılı biçimde analiz edilmekte; Hz. İsa’nın iki tabiatı, Teslis öğretisi, ruh kavramı ve peygamberlik müessesesi etrafında şekillenen tartışmalar değerlendirilmektedir. Ayrıca araştırma, Ebied, Jacobs ve Moqbel gibi çağdaş akademisyenlerin güncel katkılarını da dikkate alarak elyazma geleneği, istinsah farklılıkları, terim karşılıkları ve metinler arası ilişkileri kapsamlı biçimde ele almaktadır. Böylece metnin polemik yönü kadar didaktik işlevi de vurgulanmaktadır.

APPLICATION OF ŻARĀI’ TO INTERPRETATION LEGAL VERSES TO RESOLUTE CASES OF BLASPHEMY

2025-06-24

Panggih Widodo , Mariani Mariani | Deleted Journal

This paper examines the interpretation of verses on blasphemy related to freedom of opinion and expression and explores the law of these verses using the Żarāi’ theory. Żarāi’ theory attempts … This paper examines the interpretation of verses on blasphemy related to freedom of opinion and expression and explores the law of these verses using the Żarāi’ theory. Żarāi’ theory attempts to read the various intermediaries that cause something to happen and prevent intermediaries that cause something that contains evil and damage. Application of the Żarāi’ theory to QS. al-An’ām/6:108 and QS. al-Taubah/9: 64-65 produces a law that every act that can cause blasphemy must be prevented in order to avoid the evils resulting from blasphemy and things that can prevent blasphemy must be encouraged. Application of the Żarāi’ theory to this verses produces a law that freedom of opinion and expression that can trigger blasphemy must be avoided and prevented early on and things that can prevent freedom of opinion and expression from elements of blasphemy must be encouraged.

Türkçedeki Hukuk Terimleri

2025-06-24

Mahir Kavun | Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi

Bu araştırmanın amacı, Türkçe Sözlük’te yer alan hukuk terimlerinin; sözcük türü, kaynak dil ve kuruluş şekilleri açısından incelenmesidir. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi yöntemiyle hazırlanmıştır. Araştırmada inceleme … Bu araştırmanın amacı, Türkçe Sözlük’te yer alan hukuk terimlerinin; sözcük türü, kaynak dil ve kuruluş şekilleri açısından incelenmesidir. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi yöntemiyle hazırlanmıştır. Araştırmada inceleme nesnesi olarak Türk Dil Kurumu tarafından 2023 yılında 12. baskısı yapılan Türkçe Sözlük kullanılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre Türkçe Sözlük’te bulunan 524 hukuk teriminin; büyük bir kısmının (%87,98) isim türünde olduğu, bu terimlerin; Almanca, Arapça, Farsça, Fransızca, İngilizce, İtalyanca ve Türkçe olmak üzere 7 farklı kaynak dile ait olduğu ve kaynak diller açısından bu terimlerin 3’te 2’sinden fazlasının (%66,03) Türkçe olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bahsi geçen terimlerin yarıdan fazlasının (%53,63) birleşik yapıda olduğu ve birleşik yapıdaki sözcüklerin ise büyük bir kısmının (%87,54) ayrı yazıldığı saptanmıştır. Bu bulgulardan hareketle Türkçedeki 524 hukuk teriminin büyük bir kısmının Türkçe olmasının Türkçenin bir bilim dili olduğu tezini güçlendirdiğini söylemek mümkündür. Bu araştırmada Türkçe Sözlük’te yer alan hukuk terimleri inceleme konusu yapılmıştır. Daha sonra yapılacak çalışmalarda ise yazınsal metinlerdeki ya da tarihî metinlerdeki hukuk terimleri çeşitli parametreler açısından ele alınabilir.

Divan-ı Hikmet’te Üslup Özelliği Olarak Zarf-Fiil Temelli Paralel Yapılar

2025-06-24

Hüseyin YILDIZ | Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi

Türk dil bilimindeki çalışmaların XXI. yüzyıldan itibaren kümelendiği alt kollarından biri olan stilistik (biçem bilimi), aynı zamanda edebiyat bilimini de yakından ilgilendirmektedir. Eski Türkçeden Türkiye Türkçesine uzanan zaman diliminde özellikle … Türk dil bilimindeki çalışmaların XXI. yüzyıldan itibaren kümelendiği alt kollarından biri olan stilistik (biçem bilimi), aynı zamanda edebiyat bilimini de yakından ilgilendirmektedir. Eski Türkçeden Türkiye Türkçesine uzanan zaman diliminde özellikle manzum eserlerde görülen paralelizmin Azerbaycan sahası Eski Oğuz Türkçesiyle yazan ve Klasik Türk edebiyatı şairleri arasında sayılan Seyyid Nesı̇̄mı̇̄’nin şiirlerinde de yoğun bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Bu sebeple bu çalışmada Seyyid Nesı̇̄mı̇̄’nin stilistik kabiliyetinin bir ürünü olarak paralelizm örnekleri ele alınacaktır. Amaç Seyyid Nesı̇̄mı̇̄’nin tuyuğlarındaki paralel ifadelerden hareketle, yazarın edebî kabiliyetini ortaya koymaya katkıda bulunmaktır. Nesı̇̄mı̇̄’nin tuyuğlarının tespitinde temelde altı çalışmadan faydalanılmıştır: Köksal 2000, Zülfe 2005, Köksal 2009, Çalka 2019, Özdemir 2020a, Özdemir 2020b. Bu altı çalışmaya ilave olarak gerektiğinde Kürkçüoğlu 1973 ve Ayan 2014 ile de karşılaştırmalar yapılmıştır. Böylelikle 600 tuyuğ tespit edilmiştir.

Sûre Başlarındaki Münferit Besmele Yorumlarının Tefsir Geleneğindeki Temelleri Üzerine Mukayeseli Bir Analiz

2025-06-24

Muhammet Çol | Uludağ İlahiyat Dergisi

Kur’ân-ı Kerîm’de, Neml sûresinin 30. âyeti olarak kesin bir şekilde yer alan besmele, İslâm ilim geleneğinde tarih boyunca mezhepleşme süreci sonrası yazılan tefsirlerde genellikle mushaf tertibine dayanılarak incelenmiştir. Bu incelemeler, … Kur’ân-ı Kerîm’de, Neml sûresinin 30. âyeti olarak kesin bir şekilde yer alan besmele, İslâm ilim geleneğinde tarih boyunca mezhepleşme süreci sonrası yazılan tefsirlerde genellikle mushaf tertibine dayanılarak incelenmiştir. Bu incelemeler, fıkıh ve kıraat özellikleri bağlamında Neml sûresinin 30. âyetinden ziyade, daha çok tefsir mukaddimelerinde veya Fâtiha Sûresi çerçevesinde olmuştur. Önemine binaen hakkında çok sayıda çalışma yapılmasına rağmen özellikle sûre başlarındaki besmelelerin münferit ve sistematik izahları, sınırlı sayıdaki müfessir tarafından sürdürülmüştür. Az sayıda müfessir tarafından sürdürülen sûre başlarındaki besmelelerin münferit yorumlanması, müfessirlerin fıkhî kimlikleri çerçevesinde değerlendirilmiş; ancak bu faaliyetin ardındaki temel saik tam anlamıyla açıklığa kavuşturulamamıştır. Bu doğrultuda araştırmanın temel amacı, sûre başlarındaki besmeleleri münferit olarak yorumlayan müfessirleri bunu yapmaya sevk eden sebepleri ortaya çıkartmaktır. Araştırmada, farklı fıkıh eğilimlerine sahip olan Hîrî, Kuşeyrî, Nesefî, Bikāî, Bitlisî, Nahcivânî, Şirbînî ve Aliyyü’l-Kārî örneklem olarak seçilmiş ve bu müfessirlerin Âl-i İmran, Hûd ve Kehf Sûreleri örnekliğinde sûre başlarındaki münferit ve sistematik besmele yorumları mukayeseli ve analitik bir yaklaşımla incelenmiştir. Elde edilen bulgular, örneklem olarak seçilen müfessirlerin sûre başlarındaki besmeleleri münferit olarak yorumlamalarına neden olan motivasyonun temelde fıkhî kimlikleri olmadığını; aksine tasavvufî eğilimlerinin, münasebat anlayışlarının, tekrâru’l-Kur’âna bakışlarının ve daha da özelde Nişabur tefsir çevresinin tarihsel birikiminin bu hususta etkili olduğu tespit edilmiştir. Besmelenin sûre başlarındaki yerinin fıkıh ilminde bir tartışma konusu olmasına rağmen, müfessirlerin besmele açıklamalarında fıkhî tartışmalara girmemeleri, örnek olarak incelenen müfessirlerin besmele ile sûre aralarında nazımsal vurguyla irtibat kurmaları ve tasavvufî yorumlar ortaya koymaları söz konusu faaliyetin fıkıhtan bağımsız bir şekilde meydana geldiğini ortaya çıkarmıştır. En nihayetinde sûre başlarındaki besmelelerin münferit yorumlanmasının kendi içinde bir gelenek oluşturduğu fark edilmiştir.

Ca‘ferî Fıkıh Usûlünde Tahkîk Ekolünün İcmâ Delili, İcmâın Hücciyyeti ve Klasik İcmâ Teorileri Hakkındaki Yaklaşımları

2025-06-24

Seracettin Eraydın | Uludağ İlahiyat Dergisi

Bu çalışma, Ca‘ferî fıkıh usûlünde Tahkîk ekolünün icmâın hücciyyeti ve onun teorik arka planına dair yaklaşımlarını ele almaktadır. Şöyle ki Sünnî ve Ca‘ferî icmâ anlayışları arasında metodolojik ve kavramsal farklılıklar … Bu çalışma, Ca‘ferî fıkıh usûlünde Tahkîk ekolünün icmâın hücciyyeti ve onun teorik arka planına dair yaklaşımlarını ele almaktadır. Şöyle ki Sünnî ve Ca‘ferî icmâ anlayışları arasında metodolojik ve kavramsal farklılıklar bulunmakta olup, Sünnî usûlde icmâ erken dönemde teorize edilip sistematikleştirilmişken, Ca‘ferî usûlde özellikle gaybet-i kübrâ sonrasında gelişmiştir. Ca‘ferî âlimler icmâı, masûm imamın görüşünü tespit etmeye yönelik bir delil olarak kabul etmektedir. Dolayısıyla klasik mezhep usûlünde icmâ, muhassal (imamın görüşüne dayalı) ve menkûl (başka bir âlim veya kaynağın naklettiği) olarak ikiye ayrılmaktadır. Tahkîk ekolü, özellikle muhassal icmâya dair duhûlî icmâ, lutuf kaidesi, teşerrüfî icmâ ve sezgisel icmâ olmak üzere dört teoriyi tartışmakta; bu teorilerin çoğunu geçersiz bulmakta ve bu türden icmâın nadiren gerçekleştiğini savunmaktadır. Menkûl icmâ konusunda ise Tahkîk ekolü, bu türden bir icmâın bağlayıcı bir delil olma niteliği taşımadığını ve imamın görüşünü yansıtma gücüne sahip olmadığını ileri sürmektedir. Neticede icmâın fıkıh ilmindeki konumu ve işlevi ile Tahkîk ekolünün bu konudaki yaklaşımlarının mezhep içinde hâkim anlayışı yansıtması, konu hakkında çalışmayı gerekli ve önemli kılmaktadır. Bu düşünceden hareketle Tahkîk ekolünün icmâ hakkındaki eleştirileri ile icmâın hücciyyet değeri ve gerçekleşme imkânına dair yaklaşımlarını karşılaştırma ve tahlîle dayalı bir şekilde detaylandıran çalışmamızda, ekolün icmâın teorik zemine şüpheci yaklaştığı ve sorgulama neticesinde onun kesin bir delil teşkil edemeyeceğini savunduğu görülmektedir.

Bir Tahrîrât Ekolü Olarak Sûfî Mesleği: Asli Kaynakları Ekseninde Bir İnceleme

2025-06-24

Mustafa Doğan | Uludağ İlahiyat Dergisi

Sahih kıraatlerin erken dönemlerde sözlü gelenek aracılığıyla aktarımı, hicri dördüncü asırdan itibaren yazılı metinlerle (asli kaynak) desteklenmiştir. Kıraat literatüründe temel kaynak kabul edilen bu eserler sonraki dönemlerde farklı yöntem ve … Sahih kıraatlerin erken dönemlerde sözlü gelenek aracılığıyla aktarımı, hicri dördüncü asırdan itibaren yazılı metinlerle (asli kaynak) desteklenmiştir. Kıraat literatüründe temel kaynak kabul edilen bu eserler sonraki dönemlerde farklı yöntem ve ilkelerle incelemeye tabi tutulmuştur. Yapılan bu incelemeler sonucunda ekol (meslek) olarak anılan metotlar ortaya çıkmıştır. Bu makale, 18. yüzyılda İstanbul’da ortaya çıkan ve Ahmed es-Sûfî mesleği olarak bilinen tahrîrât metodunun kıraat tarihindeki yerini ve mesleğin tercihlerini asli kaynakları esas alarak derleyen çalışmaları incelemektedir. Sûfî mesleği, kendine özgü inceleme ve değerlendirme metoduyla öne çıkan bir tahrîrât ekolüdür. Kıraat edebiyatında, farklı mesleklerin tercihlerini bir araya getiren eserler, o mesleğin temel kaynağı olarak kabul edilir. Ancak, Sûfî mesleğinin tercihlerini ve bu tercihlerin altındaki gerekçeleri içeren müstakil bir eser bulunmamaktadır. Bu durum, Sûfî mesleği esas alınarak yapılan kıraat eğitimini ve bu meslek üzerine yapılan akademik çalışmaları zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada incelenen kıraat eğitim materyalleri (kürrâse, kavâid defterleri ve ders notları) Sûfî mesleğinin kaynakları olarak kabul edilebilir niteliktedir. Ahmed es-Sûfî’ye nispet edilen Meslek-i Şeyḫ Aḥmed es-Ṣûfî adlı eserin aidiyeti ise zayıf bulunmuştur. Abdullah el-Eyyûbî’ye ait Mîzânü’l-ḳurrâʾi’l-ʿaşera adlı eser ise kısmen (Îtilâf, Mansûrî ve İzmîrî ekolleriyle ittifak ettiği hususlarda) bu mesleğin kaynağı olarak değerlendirilebilir.

Popper’ın Yanlışlanabilirlik Kavramı Çerçevesinde Yönetim Kavramı ve Yönetim Teorilerinin Değerlendirilmesi

2025-06-24

Elif Bilgiç Arı | Özgür Yayınları eBooks

Bu çalışmada yönetim kavramında gerçekleşen yeni bakış açılarının ve gelişmelerin Karl Popper’ın yanlışlanabilirlik kavramı çerçevesinde ele alınması amaçlanmıştır. Karl Popper’ın yanlışlanabilirlik kavramı ile yönetim kavramında ortaya çıkan yeni yaklaşımlar incelenerek, … Bu çalışmada yönetim kavramında gerçekleşen yeni bakış açılarının ve gelişmelerin Karl Popper’ın yanlışlanabilirlik kavramı çerçevesinde ele alınması amaçlanmıştır. Karl Popper’ın yanlışlanabilirlik kavramı ile yönetim kavramında ortaya çıkan yeni yaklaşımlar incelenerek, yönetim kavramı ile ilgili ortaya çıkan yeni düşünce akımlarının açıklanması hedeflenmektedir. Çalışmada yönetim teorilerinin, kendilerinden önce gelen teorilere eleştiriler yaparak çözüm ve öneriler sunma çabası, Karl Popper’ın yanlışlanabilirlik kavramı çerçevesinde değerlendirilmiştir. Yönetim yaklaşımlarının çözüm ve önerilerinin, Popper’ın ileri sürdüğü yanlışlanabilirlik kavramı ele alınarak yorumlanması esas alınmaktadır. Çalışmada yönetim yaklaşımlarının yanlışlanabilirlik ilkesi doğrultusunda incelendiğinde yanlışlanabilir olmadığı sonucuna ulaşılabilmektedir.

Gıyâbî Cenaze Namazının Hükmü ile İlgili İhtilaflar ve Değerlendirmesi

2025-06-24

Hüseyin Kahraman | Uludağ İlahiyat Dergisi

Cemaatin huzurunda bulunmayan (gâib) bir cenaze için namaz kılmanın hükmü konusunda mezhepler arasında ihtilaf vardır. Defnedilmiş bir meyyit için kabri başında namaz kılmak da, gözle görülmeyen bir cenazeyle alakalı olduğundan … Cemaatin huzurunda bulunmayan (gâib) bir cenaze için namaz kılmanın hükmü konusunda mezhepler arasında ihtilaf vardır. Defnedilmiş bir meyyit için kabri başında namaz kılmak da, gözle görülmeyen bir cenazeyle alakalı olduğundan bu meseleye dâhil edilmiştir. Dört mezhep içinde Şâfiîlerle Hanbelîler bu uygulamalara cevaz verirken Mâlikîlerle Hanefîler mekruh addetmişlerdir. İlginçtir ki bütün bu mezheplerin konu hakkında başvurduğu veriler hemen hemen aynıdır. Bunların başında Allah resulünün Habeşistan’da vefat eden Necâşî Ashame (ö. 9/630) için Medine’de ve ashabıyla birlikte gıyâbî cenaze namazı kıldığından bahseden rivayetler yer alır. Diğer bazı hadislere göre Hz. Peygamber Tebük’te iken Medine’de vefat eden Muâviye b. Muâviye (ö. 9/630) için ve ayrıca Mûte’de (8/629) şehit olan iki sahâbî adına gıyâbî cenaze namazı kılmıştır. Bunlar dışında kendisine haber verilmeden defnedilen bazı kimselerin ve ayrıca Uhud’da (3/625) şehit düşen sahâbenin kabirleri başında namaz kıldığına dair nakiller de vardır. Ancak bu hadislerden bazıları zayıftır. Sahih olanların lafız ve muhtevaları ise yoruma müsait görünmektedir. Sıhhat açısından hüküm bina edilmeye elverişli olan rivayetlerin tamamı, birbiriyle çelişmeyecek şekilde yorumlandığında gıyâbî cenaze namazı kılınması uygulamasının Hz. Peygamber tarafından sadece Necâşî için tatbik edildiği, onun ve ashabının ilerleyen süreçte bunu tekrarlamadığı söylenebilir. Dolayısıyla gıyâbî cenaze namazı kılınması Necâşî’ye hastır, denilebilir. Defnedilmiş kişiler için kabirleri başında cenaze namazı kılma uygulaması ise hem Hz. Peygamber hem de sahâbîler tarafından müteaddit defalar uygulanmıştır ve dolayısıyla genel geçer bir hükme dayanak yapılmaya müsait görünmektedir. Buna karşın İslam dünyasında başvurulan uygulama gıyâbî cenaze namazı olup defnedilmiş kişi için kabri başında namaz kılındığı neredeyse hiç görülmez.

Sûfî Menkıbelerindeki İhtida Anlatılarına Genel Bir Bakış (9. ve 13. Yüzyıllar)

2025-06-24

Mehmet Eker | Din ve insan dergisi.

Bu makale, sûfî menkıbelerinde yer alan ihtida anlatılarını ve ihtida sebepleri incelemektedir. Sûfîler İslâm’ın yayılmasına hizmet etmiş gruplardan olup bu rolleri tarihçiler tarafından ilmî araştırmalar yoluyla ortaya konulmuştur. Sûfîlerin ihtida … Bu makale, sûfî menkıbelerinde yer alan ihtida anlatılarını ve ihtida sebepleri incelemektedir. Sûfîler İslâm’ın yayılmasına hizmet etmiş gruplardan olup bu rolleri tarihçiler tarafından ilmî araştırmalar yoluyla ortaya konulmuştur. Sûfîlerin ihtida faaliyetleri menkıbelerde kendisine yer bulmuştur. Menkıbeler, dönemin olayları, toplumun inanç yapısı ve kültürel değerlerinden izler taşıdıkları için kıymetlidir. Çalışma, sûfî menkıbelerinde geçen ihtida olaylarının temel nedenlerini ortaya koymayı ve bu anlatıların benzerlik ve farklılıklarını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Yöntem olarak, ilk dönemlerden itibaren yazılmış menâkıbnâmeler ve tabakat kitapları taranmış; Sünnî ve heterodoks derviş anlatıları kronolojik bir bakışla karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak, sûfî menkıbelerinde ihtidanın dört temel nedeni olduğu tespit edilmiştir: Sûfîlerin ahlakî örnekliği ve manevî etkisi, keramete şahit olma, münazara yoluyla ikna olma ve savaş sonrasında affedilme. Bu dört nedenin her biri, sûfîlerin dini yayılma çabalarını ve ihtidayı bir mefkure olarak benimsediklerini göstermektedir. Menkıbelerde yer alan ihtida hikâyeleri, bahse konu olan sûfînin velâyetini ispat, tasavvufun meşruiyetlerini ilan ve tasavvufun İslâmî kimlik içinde kabulünü sağlama yönündeki gayretlerini yansıtmaktadır. Dolayısıyla, bu anlatılar, gerçekliklerinden ziyade, sûfîlerin İslâm’ın yayılmasındaki etkisini simgeleyen ve ilham veren hikâyeler olarak değerlendirilebilir.

20. Yüzyıl Hâlidî Şeyhlerinden Seyda Fadlullah el-Nurşînî

2025-06-24

Ömer Faruk Yılmaz | Din ve insan dergisi.

Tasavvuf, insanı hem bireysel hem de toplumsal açıdan olgunlaştırmayı hedefleyen bir disiplindir. Bu öğreti vasıtasıyla, yüzyıllar boyunca sosyal hayata etki eden ve topluma hizmet eden birçok mutasavvıf yetişmiştir. Onlar, sadece … Tasavvuf, insanı hem bireysel hem de toplumsal açıdan olgunlaştırmayı hedefleyen bir disiplindir. Bu öğreti vasıtasıyla, yüzyıllar boyunca sosyal hayata etki eden ve topluma hizmet eden birçok mutasavvıf yetişmiştir. Onlar, sadece sözleriyle değil, aynı zamanda yaşantılarıyla da topluma rehberlik etmişlerdir. Bu çalışma, gerek ilmî bilgisi gerekse yaşantısıyla çevresindeki insanlara örnek olan Seyda Fadlullah el-Nurşînî’nin (ö. 2009) hayatı, tasavvufî şahsiyeti, ilmî ve tasavvufî faaliyetlerini konu edinmektedir. O, Doğu Anadolu’nun ilim ve tasavvuf merkezlerinden biri olan Nurşin’de (Bitlis/Güroymak) dünyaya gelmiştir. Çalışmada öncelikle Seyda Fadlullah’ın doğumu, çocukluğu, ailesi, eğitim hayatı, hocaları, tasavvufa intisabı, mürşidi, halifeleri gibi hayatı hakkında kapsamlı bir inceleme yapılmıştır. Ardından, onun tasavvufî şahsiyetini yansıtan misafirperverliği, edebi, tevazusu ve insanlara olan muhabbeti gibi bilgiler ele alınmıştır. Verilen bilgiler kurucusu olduğu Nurşin Vakfı web sitelerinden, vakfın yayımlamış olduğu dergilerinden, oğulları ve müridleri ile yapılan kişisel görüşmelerden elde edilmiş ve aktarılmıştır. Sonuç olarak bu çalışmayla, Seyda Fadlullah’ın kurduğu medrese ve verdiği icazetlerle ilmî, yetiştirdiği halife ve müridleriyle de tasavvufî sahadaki faaliyetleri tespit edilmiştir. Ayrıca yaşadığı bölgedeki anlaşmazlıkları ve kan davalarını barıştırmasıyla bölge üzerindeki etkisi, kurduğu Nurşin Vakfı ve bu vakıf vasıtasıyla hayata geçirdiği sosyal faaliyetlerle de toplumsal hayattaki rolü tahlil edilmiştir. Bunula birlikte tasavvufî faaliyetleri ve şahsiyetinden hareketle Hâlidî tasavvuf geleneğine sıkı sıkıya bağlı kalarak, sünni bir tasavvuf çizgisi benimsediği tespit edilmiştir.

Hanefi ve Şâfiî Mezhebine Göre Su Canlılarının Hükmü ve Delilleri

2025-06-24

Muhammed Salih Şen , Abdurrahman CANDAN | Din ve insan dergisi.

Fıkıhta yiyeceklerin hükmü önemli konular içerisinde yer almaktadır. Yiyeceklerin helal olup olmadığı temel kaynaklarda tamamamıyla açıklanmamış, genel ilkeler belirtilmekle yetinilmiştir. Âlimler belli ûsul ve kaideler çerçevesinde yiyeceklerin hükmünü belirlemeye gayret … Fıkıhta yiyeceklerin hükmü önemli konular içerisinde yer almaktadır. Yiyeceklerin helal olup olmadığı temel kaynaklarda tamamamıyla açıklanmamış, genel ilkeler belirtilmekle yetinilmiştir. Âlimler belli ûsul ve kaideler çerçevesinde yiyeceklerin hükmünü belirlemeye gayret etmiştir. Fakat anlayış ve delil farklılıkları gibi nedenlerden dolayı çoğu kez ittifak edilememiş, ihtilaflar ortaya çıkmıştır. Su canlılarının hükmü bu ihtilafların en önemlilerindendir. Hanefî veya Şâfiî mezhebinde delil olarak sunulan argumanların çoğunluğunun aynı olmasına karşın su canlılarının hükmü hususunda birbirinin hilafına hükümler bulunmaktadır. Hanefî mezhebine göre su canlılarının tümünün avlanılması helal olmakla beraber sadece balıkların yenilmesi helâldir. Balıkların yenilmebilmesi için kendiliğinden ölmeyip makul bir sebeple öldüğünün bilinmesi gerekmektedir. Balık dışındaki karides, midye, ahtapot gibi canlılarının yenilmesi ise habis olmaları sebebiyle haram olarak algılanmıştır. Şâfiî mezhebine göre ise zehirli ve zararlı olmamak şartıyla sadece suda yaşayabilen balık ve diğer tüm su canlıların nasıl elde edildiği önemli olmaksızın yenilmesi helaldir. Bu hükme, bir sebep olmaksızın kendiliğinden ölen balıklar da dahildir. Amfibi canlılardan deniz kuşu gibi canlıların yenilmesi, şerim kesim yapılmak suretiyle helal olmaktadır. Yengeç, timsah, kurbağa, su yılanı gibi amfibi canlıların yenilmesi, habis ve vücuda zararlı olmaları sebebiyle haram olarak kabul edilmiştir. Midye, ahtapot, karides, ıstakoz, kalamar gibi canlıların yenilmesinin ise helal olduğu ifade edilmiştir.

Kur’ân-ı Kerîm’de S-r-y Kökü ve Müfessirlerin İsrâ'nın Vaktine Dair Tespitlerinin Analizi

2025-06-24

Esra Sancaktar | Din ve insan dergisi.

Özet Kur’ân kelimelerinin anlam çerçevesini tespit etmek, onu doğru anlamak için bir gerekliliktir. Bu sebeple, bu araştırma Kur’ân’da gece yürüyüşü olarak anlatılan isrâ olayıyla bağlantılı olan s-r-y lafzının mahiyeti üzerinedir. … Özet Kur’ân kelimelerinin anlam çerçevesini tespit etmek, onu doğru anlamak için bir gerekliliktir. Bu sebeple, bu araştırma Kur’ân’da gece yürüyüşü olarak anlatılan isrâ olayıyla bağlantılı olan s-r-y lafzının mahiyeti üzerinedir. Çalışmada ilk olarak s-r-y lafzının kökü, çekimi ve manasıyla ilgili çeşitli görüşler, klasik Kur’ân sözlüklerinden başlanmak üzere son dönemde telif edilen Arapça mu‘cemlere kadar araştırılmıştır. Ardından Kur’ân’da sekiz ayette zikredilen s-r-y kökünün çeşitli tefsir eserlerinde nasıl açıklandığı incelenmiş ve karşılaştırmalı olarak ortaya konulmuştur. Kur’ân’da s-r-y lafzı Hz. Lût, Hz. Mûsâ ve Hz. Muhammed ile ilgili olan kıssalarda zikredilmektedir. Bu lafız, nüzul sırasına göre Hûd suresi 11/81, el-Hicr suresi 15/65. ayetlerde Hz. Lût ile ilgili, Tâhâ suresi 20/77, eş-Şuarâ suresi 26/52 ve ed-Duhân suresi 44/23. ayetlerde Hz. Mûsâ ile ilgili ve el-İsrâ suresi 17/1. ayette Hz. Muhammed ile ilgili olarak geçmektedir. Bu üç peygamberle ilgili ortak konu yaptıkları isrâ yani gece yürüyüşleridir. Allah, isrâ emriyle peygamberleri ve beraberindeki inananları zalim ve mücrim kavimlerinden kurtarmıştır. Bu gece yürüyüşlerinin mahiyeti, sebepleri ve gecenin hangi bölümlerinde vuku bulduğu gibi hususlar çeşitli klasik ve çağdaş tefsirlerde incelenmiştir. Müfessirlerin ekseriyeti s-r-y lafzının gece yürüyüşü anlamına geldiği hususunda görüş birliği içerisindeyken odaklandıkları temel mesele, isrâ olayının gecenin hangi bölümünde gerçekleştiği olmuştur. Bu noktada s-r-y kökünden türeyen السرى ve أسرى kelimeleri üzerinden yapılan izahlara göre السرى lafzı gecenin sonlarına doğru yürümeye, أسرى lafzı ise gecenin ilk vakitlerinde yürümeye işaret etmektedir. Bu açıklamalara dayanarak Hz. Lût ve Hz. Mûsâ’nın isrâsının gecenin sonlarında, Hz. Muhammed’in isrâsının ise gecenin ilk vakitlerinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır.

MERNEPTAH ZAFER YAZITINA (İSRAİL STELİ) GÖRE KENAN BÖLGESİNDE MISIR HAKİMİYETİ

2025-06-24

Ercüment YILDIRIM | Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi

Eski Mısır’da MÖ 1550 – MÖ 1070 yılları arasında hüküm süren XVIII., XIX. ve XX. Hanedanlar zamanına Yeni Krallık Dönemi ismi verilmektedir. Bu dönemin, öncesi ve sonrasından en ayırt edici … Eski Mısır’da MÖ 1550 – MÖ 1070 yılları arasında hüküm süren XVIII., XIX. ve XX. Hanedanlar zamanına Yeni Krallık Dönemi ismi verilmektedir. Bu dönemin, öncesi ve sonrasından en ayırt edici özelliği Mısır Krallığı’nın Nübye, Libya ve Kenan coğrafyalarına yayılma girişimidir. Yeni Krallık döneminin en güçlü krallarından olan III. Tutmosis’in Fırat Nehri’ne kadar Mısır’ın sınırlarını genişletmesini, Nil Nehri’nden Fırat Nehrine kadar uzanan bir krallık kurma başarısını, sonraki krallar da devam ettirmeye gayret göstermişlerdir. Hititler gibi güçlü krallıkların Kenan coğrafyasını ele geçirme teşebbüsleri, göç hareketleri ile bölgeye gelen toplulukların yerleşme çabaları ve yerel halkın isyanları Mısırlıların bölgeye kalıcı biçimde yerleşmesinin önündeki en büyük engeller olmuştur. Yine de dört yüz yıllık dönem boyunca tahtta bulunan Mısır kralları Kenan coğrafyasına hakim olmayı kendileri için öncelikli amaç edinmişlerdir. Mısır Krallığı’nın geleneksel politikası olan Kenan coğrafyasına yayılmaya girişimlerini sürdüren Kral Merneptah da bölgeye seferler düzenlemiş ve kazanmış olduğu başarıları tanrılarına duyurmak ve halkına ilan etmek için yazıtlara kaydettirmiştir. Çalışmamız, Merneptah tarafından kazıtılmış olan “Zafer Yazıtı” veya bir diğer isimlendirme ile “İsrail Steli” ışığında Mısırlıların, Kenan coğrafyasındaki küçük krallıklar ile olan hakimiyet mücadelesini sonuçları ile birlikte aktarmayı amaçlamaktadır.

Bir Kültür Potası: Anadolu Selçuklularının Özgün Sosyal ve Siyasal Dokusu ve Türkiye Cumhuriyeti'ne Kalan Mirası

2025-06-24

Hüseyin Erkan Bedirhanoğlu | Özgür Yayınları eBooks

Anadolu, Anadolu Medeniyetleri veya Küçük Asya, sürekli fetih ve istila seferlerine tanıklık eden jeopolitik tarihiyle Asya ve Avrupa kıtaları arasında bir köprü görevi görmektedir. Mezopotamya ve Mısır’ın güneydoğudan, eski Akdeniz … Anadolu, Anadolu Medeniyetleri veya Küçük Asya, sürekli fetih ve istila seferlerine tanıklık eden jeopolitik tarihiyle Asya ve Avrupa kıtaları arasında bir köprü görevi görmektedir. Mezopotamya ve Mısır’ın güneydoğudan, eski Akdeniz uygarlıklarının ise batıdan Anadolu’yu çevrelemesi, bu bölgeyi bir uygarlıklar beşiği haline getirmiştir. XI. yüzyılın başlarında, Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun önde gelen isimlerinden Çağrı Bey’in Doğu Anadolu’ya başlattığı bir dizi akın, Selçukluların bölgeyi tamamen fethetmesinden önceki altmış yıllık aralıklı akınların başlangıcını oluşturmuştur. Selçuklular, 1071’deki çok önemli Malazgirt Savaşı’na kadar Anadolu’ya çeşitli seferler düzenlemişlerdir. Dini gayret, keşif ve savaş ganimeti arayışı bu seferlerin başlıca motivasyonlarıydı. Bu dönemdeki önemli Selçuklu zaferleri arasında 1048’de Pasinler Savaşı ve 1064’te Ani’nin ele geçirilmesi yer almaktadır; her ikisi de Bizans İmparatorluğu’na karşı Malazgirt’te kazanılan kesin zaferin yolunu açan önemli askeri başarılardır. Bu mühim savaş, Anadolu’nun bir Türk bölgesine dönüştürülmesinin ilk adımlarını temsil etmektedir. Malazgirt’in ardından Sultan Alp Arslan stratejik fetih politikaları uygulayarak Anadolu üzerindeki Türk kontrolünü hızla pekiştirdi. Miryokefalon Savaşı’ndaki Selçuklu zaferinin ardından Bizans İmparatorluğu nihayet Anadolu üzerindeki Türk hakimiyetini tanımıştır. Bu çalışma, Anadolu Medeniyetlerindeki kültürel faaliyetlerin yanı sıra o dönemdeki sosyal ve siyasi olayları ve bunun günümüz Türkiye Cumhuriyeti’ne bıraktığı mirasını incelemektedir.

KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA MERHEM-İ KÂFÛR

2025-06-23

Nurgül Özcan | Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches]

Orta Asya’dan Avrupa’ya geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş olan Türkler, bilim tarihine önemli katkılarda bulunmuştur. Tarihçiler, Türkler olmadan Asya ve Avrupa’nın bilimsel tarihinin yazılamayacağını söyler. Farklı coğrafyalarda binlerce yıl varlık … Orta Asya’dan Avrupa’ya geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş olan Türkler, bilim tarihine önemli katkılarda bulunmuştur. Tarihçiler, Türkler olmadan Asya ve Avrupa’nın bilimsel tarihinin yazılamayacağını söyler. Farklı coğrafyalarda binlerce yıl varlık gösteren bu milletin tıp tarihinde önemli bir yeri vardır. Orta Asya’da şamanların tedavi yöntemleri ve geleneksel halk hekimliğiyle oluşan tecrübeler, daha sonra Selçuklu ve Osmanlı döneminde akademik bir şekilde gelişerek devam etmiştir. Tababetle ilgili bu zengin miras, sanata ve edebiyata da yansımıştır. Divanlarda, hastalık çeşitleri, hasta-hekim ilişkisi, tedavi yöntemleri, ilaç yapımında kullanılan bitkiler, ilaç çeşitleri ve ilaç terkipleri ile ilgili önemli bilgiler mevcuttur. Merhem-i kâfûr, klasik edebiyatımızın her döneminde en önemli koku maddeleri arasında sayılan, kâfûr maddesinden yapılan bir merhem çeşididir. Divan şairleri, antik çağlardan başlayarak günümüze kadar tıp tarihinde çok tercih edilen merhem-i kâfûrla yakından ilgilenmiş, şiirlerinde onunla ilgili önemli bilgilere yer vermiştir. Merhem-i kâfûr, savaş yaralanmaları, kanamanın durdurulması, ateşli hastalıklar, kas ve eklem hastalıkları, kalp, göğüs ve ciğer hastalıkları, göz ve kulak hastalıkları vb. çok sayıda hastalığın tedavisinde kullanılan çok amaçlı bir ilaçtır. Bu çalışmada, merhem-i kâfûrun klasik Türk edebiyatına nasıl yansıdığı, şairlerin hayal dünyasında hangi çağrışımlarla yer aldığı, bununla ilgili kullanılan kelime ve kavramların şiir geleneğimizdeki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur. Elde edilen bilgiler sadece edebiyata değil, tıp ve eczacılık tarihine de kaynaklık edecektir.

Dârülfünûn İlahiyat Tefsir Müderrislerinden Ahmed Mâhir Efendi’nin Mu‘cizât-ı Kur’âniyye Adlı Eserinde Âyetleri Yorumlama Yöntemi

2025-06-23

Ercan Şen | darulfunun ilahiyat

İBADETLERE İLİŞKİN FIKHÎ MESELELERDE NAKLEDİLEN ŞÂZ GÖRÜŞLER VE DELİLLERİ

2025-06-23

Ercan Kuşak | Deleted Journal

Fıkhî eserler hususunda elimizde bulanan tarihsel birikim, dini daha güzel anlayabilmek ve yaşayabilmek hususunda günümüz insanlarının hayatlarına ışık tutmakta ve yardımcı olmaktadır. Bu eserlerde bulunan görüşler bazen icmâ denilecek kadar … Fıkhî eserler hususunda elimizde bulanan tarihsel birikim, dini daha güzel anlayabilmek ve yaşayabilmek hususunda günümüz insanlarının hayatlarına ışık tutmakta ve yardımcı olmaktadır. Bu eserlerde bulunan görüşler bazen icmâ denilecek kadar kesin ve katî görüşler olup insanlar tarafından tercih edilmekte, bazen de şâz denilecek kadar zayıf görüşler olup insanlar tarafından rağbet görmemektedirler. Fıkhî eserlerde şâz kavramı bazen icmâya muhalif olan görüşleri ifade etmek için kullanılırken, bazen de cumhuru ulemanın görüşüne muhalif olan görüşler için kullanılmaktadır. Şâz görüşlerin insanlar tarafından bilinen ve tercih edilen görüşler olmaması, onları değersiz hale getirmemekte olup, her bir görüş, hayatını bu ilme adamış olan, konunun uzmanları tarafından ortaya konulmuş, bazen akli bazen de nakli bir takım kuvvetli delillere dayandırılmıştır. Bu makalemizin ilk kısmında, şâz kavramı üzerinde durulmuş ve bu kavramın fıkıhta ifade ettiği manaya dikkat çekilmiştir. İkinci kısımda ise fıkıh kitaplarının namaz, oruç, zekât ve hac gibi ibadetler ile ilgili hususlarda ulemadan nakledilen şâz görüşlere ve bu görüşlerin dayanaklarına temas edilmiştir. Sonuç bölümünde ise bu görüşlerin şâz da olsa birtakım kuvvetli dayanakları olduğu, ulemanın her görüşünün ilmi bir yaklaşımdan kaynaklandığı sonucuna varılmıştır.

İbn Nüceym’in İbn Âbidîn’e Etkisi: Nesemâtü’l-eshâr Adlı Eser Çerçevesinde Bir İnceleme

2025-06-22

Mehmet Hoş , Eren Gündüz | Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi

Çalışmada İbn Âbidîn’in, fıkıh usulü alanındaki Nesemâtü’l-eshâr adlı haşiyesinde onun en çok atıfta bulunduğu İbn Nüceym’le irtibatı incelenmektedir. Böylelikle 19. yüzyıl âlimi İbn Âbidîn’in 16. yüzyıl fukahâsından biri olan İbn … Çalışmada İbn Âbidîn’in, fıkıh usulü alanındaki Nesemâtü’l-eshâr adlı haşiyesinde onun en çok atıfta bulunduğu İbn Nüceym’le irtibatı incelenmektedir. Böylelikle 19. yüzyıl âlimi İbn Âbidîn’in 16. yüzyıl fukahâsından biri olan İbn Nüceym’den ne kadar etkilendiği anlaşılacaktır. Bu etkinin ortaya çıkarılması için Nesemâtü’l-eshâr’da yapılan atıflar tespit edilmek suretiyle İbn Nüceym ile aralarındaki gözle görülür görüş farklılıkları bulunan usul meseleleri incelenmiştir. İbn Âbidîn’in İbn Nüceym’le ittifak ettikleri noktalarda ise bu ittifakın keyfiyeti ele alınmıştır. Çalışmamızda İbn Âbidîn’in İbn Nüceym’den ciddi oranda etkilendiği, iki âlimin ihtilaf ettikleri noktaların ise az olduğu anlaşılmıştır. Makalemiz, fıkıh usulü ilminin istikrar döneminde yetişmiş önemli fakihlerden biri olan İbn Âbidîn’in zihin dünyasını şekillendirenlerden birinin de İbn Nüceym olduğunu ortaya koymaktadır. Makalede elde edilen bulgular bize erken dönem Hanefi âlimlerden başlayarak Debûsî, Pezdevî ve Serahsî gibi mihenk taşı konumundaki usûlcülerin gelişimine ciddi anlamda katkıda bulundukları fukaha metodu usûl çizgisinin 16. yüzyılda İbn Nüceym’le, ondan üç asır sonra 19. yüzyılda da İbn Âbidîn’le aynı yöntem üzerinden farklı sonuçlara vararak ilerlemeye devam ettiğini göstermiştir.

ALEVİLİKTE KUTSAL BİR NESNE OLARAK “PABUÇ”UN ANLAMLARINA YÖNELİK SEMBOLİK BİR OKUMA

2025-06-22

İlknur BAYRAK İŞCANOĞLU | Türk Kültürü ve HACI BEKTAŞ VELİ Araştırma Dergisi

Tarihî kökeni, hiyerarşik yapısı ve ritüelleri ile Anadolu kültüründe ayrı bir yere sahip Alevilik inancı; sahip olduğu düşünce sistemi ve öğretileri ile derin bir anlam alanına sahiptir. Bu çalışmada Alevilik … Tarihî kökeni, hiyerarşik yapısı ve ritüelleri ile Anadolu kültüründe ayrı bir yere sahip Alevilik inancı; sahip olduğu düşünce sistemi ve öğretileri ile derin bir anlam alanına sahiptir. Bu çalışmada Alevilik inancı etrafında şekillenmiş bu derin anlam alanlarının bir yansıması olarak görülen ve Alevilik inancında kutsal bir sembol hâline gelmiş bir giyim eşyası olan pabuç üzerinde durulmuştur. Farsça ayak ve giymek anlamlarındaki “pâ” ve “pûş” sözcüklerinden oluşan, Türkçe sözlükte ayakkabı sözcüğünün karşılığı olarak verilen pabucun, Alevilik inancı etkisiyle bazı derin sembolik anlamlara sahip olduğu ve Şah Pabucu kavramı ile kutsal emanet olarak nitelendirildiği bilinmektedir. Özellikle kutsal görülen “Şah Pabucu” Aleviliğin hiyerarşik yapısında en üstte bulunan dedelik makamındaki kişiler tarafından bazı halk hekimliği uygulamalarında bir sağaltma aracı olarak da kullanılmaktadır. Pabucun Alevilik inancında halk hekimliği uygulamalarında bir sağaltma aracı olarak kullanılması akla Aleviliğin temelini teşkil eden dört kapı kırk makam öğretisindeki Hakikat kapısının ilk makamı olan “Tûrab (Toprak) Olma” makamını getirmektedir. Toprak, Türk kültüründe; İslamiyet öncesi dönemde ve İslamiyet sonrası dönemde kutsal görülmüştür. Alevilik’teki Tûrab yani “Toprak Olma” makamında ise toprak; kibirden uzaklaşmanın, kimseyi küçük görmemenin, gösterişten uzak olmanın, kul olmanın, mütevazılığın, nefsin getirdiği dünyevi isteklerden vazgeçmenin bir sembolü olarak görülmüştür. Toprağın sahip olduğu derin anlamlar neticesinde kullanımı sırasında toprağa temas eden pabucun da derin sembolik anlamlara sahip olduğu anlaşılmaktadır. Pabucun ayrıca Alevilik inancındaki nefsin eğitimi anlayışı ile Alevilik inancı etrafında anlatılmış çeşitli rivayetlerde dünya malını, nefsin dünyevi isteklerini, insanoğlunun kibir ve hor görmesine karşılık hoşgörüyü sembolize ettiği de görülmektedir. Bu çalışmada Alevilik inancında kutsal olarak görülen ve Aleviliğin temel kurumlarından olan ocak etrafında gelişmiş kutsallığı, Alevililik’teki “Toprak Olma” anlayışı neticesinde Anadolu’nun farklı yerlerinde şekillenmiş sembolik anlamları, halk hekimliğinde şifa vericiliği ile bir sağaltma yöntemi olma gibi özellikleri ile pabuç eşyası üzerinde durulmuş, pabucun Alevilik inancındaki nefsin eğitimi anlayışı çevresinde kazandığı anlamları ile çeşitli anlatılar ve uygulamalardaki yeri, betimsel bir araştırma yöntemi ile yorumlanmış ve açıklanmıştır.

Kavramsal Tutarlılığın Önemi Bağlamında Gazzâlî’nin Müşterek Lafızlara Yaklaşımı

2025-06-20

Fehmi Soğukoğlu | Diyanet İlmi Dergi

Türkçe çok anlamlılık manasına gelen “iştirâk-ı lafzî” veya “müşterek lafız”, telaffuzu aynı, anlamı farklı olan kelimeler için kullanılan bir kavramdır. Naslarda veya bir ilme ait metinlerde geçen ifadelerin doğru anlaşılmasında … Türkçe çok anlamlılık manasına gelen “iştirâk-ı lafzî” veya “müşterek lafız”, telaffuzu aynı, anlamı farklı olan kelimeler için kullanılan bir kavramdır. Naslarda veya bir ilme ait metinlerde geçen ifadelerin doğru anlaşılmasında müşterek lafızları ve anlamlarını bilmek önemlidir. Makalenin amacı, Gazzâlî’nin kelâmî konulardaki “müşterek lafız”larla ilgili metodunun ortaya çıkarılmasıdır. Bunun için onun müşterek lafız olduğunu söylediği; iman, Kur’an, kadim, akıl, bilgi, nefs ve mecâz kelimelerini nasıl açıkladığının tespit edilmesi hedeflenmektedir. Bu amaç ve hedefler aynı zamanda kavramsal tutarlılığın önemini ortaya çıkaracak ve günümüzde kullanılan kavramlara yönelik bir perspektif sunacaktır. Gazzâlî, müşterek lafzın normalde kullanılan bir anlamının olamayacağını, yalın halde kullanıldığında hangi anlamın kastedilmiş olduğunun bilinemeyeceğinin altını çizer. Dolayısıyla müşterek lafız herhangi bir karine olmadan zikredilirse veya karinenin anlama delaleti kesin değilse anlamın tespiti ictihada dayanacaktır. O, yukarıda zikredilen kavramların her birisinin farklı anlamlara gelebildiğini belirtmektedir. Dolayısıyla bazı mezheplerin bu kavramlar üzerindeki ihtilafının lafzî bir ihtilaf olabileceği anlaşılmaktadır.

Zeccâc’ın Ahmed b. Hanbel’e Yaptığı Atıfların Tefsir Tarihi Açısından Tahlili

2025-06-20

Abdulcabbar Adıgüzel | Diyanet İlmi Dergi

Bu çalışma, Ebû İshâk ez-Zeccâc’ın tefsirinde Ahmed b. Hanbel’e yaptığı atıfların tahliline odaklanmaktadır. Araştırmada Zeccâc’ın tefsirindeki bu atıfların erken dönem tefsir tarihi açısından öneminin ve literatürdeki yerinin tespit edilmesi hedeflenmekte; … Bu çalışma, Ebû İshâk ez-Zeccâc’ın tefsirinde Ahmed b. Hanbel’e yaptığı atıfların tahliline odaklanmaktadır. Araştırmada Zeccâc’ın tefsirindeki bu atıfların erken dönem tefsir tarihi açısından öneminin ve literatürdeki yerinin tespit edilmesi hedeflenmekte; söz konusu atıfların tefsir tarihinde temsil ettiği gelişim ve dönüşümün ortaya konulması amaçlanmaktadır. Kendinden önceki meâni’l-Kur’ân müelliflerinden farklı olarak Zeccâc, tefsirinde filolojik tahlilleri merkeze alırken rivayet bilgisine de yer vermektedir. Tefsir kabilinden bilgiler için Ahmed b. Hanbel’e nispet edilen et-Tefsîr isimli eseri, ana kaynak olarak kullandığını ifade etmektedir. Eserin icazetini Ahmed b. Hanbel’in oğlu Abdullah’tan aldığını ve Meâni’l-Kur’ân’daki rivayet bilgisini ekseriyetle et-Tefsîr’den iktibas ettiğini belirtmesi, yaptığı atıfları tefsir tarihi açısından önemli kılmaktadır. Netice itibariyle Zeccâc’ın Ahmed b. Hanbel’e yaptığı atıflar, et-Tefsîr’in kullanıma girdiğine dair en erken kanıtları teşkil etmektedir. Ahmed b. Hanbel’in oğlu Abdullah’tan aldığı icazetle bu eseri kullanması, hem Zeccâc’ın mezhebî duruşunu göstermekte hem de tefsir çalışmalarında dil ve rivayet geleneklerinin kesiştiğine işaret etmektedir. Aynı dönemde Taberî’de de görülen bu temayül, filoloji ve rivayet geleneklerinin mezcedildiği yeni bir tefsir anlayışının tezahürü ve temsilidir.

Hanefî Mezhebinde İstihsana Yönelik Bir Tavır: Bişr b. Gıyâs el-Merîsî Örneği

2025-06-20

Ekrem Koç | Diyanet İlmi Dergi

Mezhep imamlarının usul ve fürû görüşlerinin aktarılmasında, öğrencileriyle ilişkili âlimlerin katkısı belirleyicidir. Hanefî mezhebinde ise bazı isimler, eserlerinden ziyade düşünceleriyle öne çıkmıştır. Bu makale, fıkıh literatüründe zikredilmesine rağmen fıkhî kimliği … Mezhep imamlarının usul ve fürû görüşlerinin aktarılmasında, öğrencileriyle ilişkili âlimlerin katkısı belirleyicidir. Hanefî mezhebinde ise bazı isimler, eserlerinden ziyade düşünceleriyle öne çıkmıştır. Bu makale, fıkıh literatüründe zikredilmesine rağmen fıkhî kimliği ve yöntem anlayışı detaylı biçimde ele alınmamış olan Bişr b. Gıyâs el-Merîsî’yi (ö. 218/833) konu edinmektedir. Ebû Yûsuf’un (ö. 182/798) öğrencisi olan Bişr, Hanefî mezhebine mensup olmakla birlikte istihsan yöntemine yönelik mesafeli tutumuyla dikkat çekmektedir. Çalışmanın temel amacı, muteber Hanefî kaynakları ışığında onun fıkhî yaklaşımını analiz ederek, istihsan karşısındaki duruşunu sistematik biçimde ortaya koymaktır. Bişr b. Gıyâs’a dair mevcut literatürde genellikle onun kelâmî yönü ön planda tutulmuş, fıkhî görüşleri ise yeterince işlenmemiştir. Bu bağlamda makale, hem Hanefî fıkıh geleneği içinde tartışmalı bir figürü yeniden değerlendirmekte hem de mezhep içi metodolojik ayrışmalara dair tarihî bir perspektif sunmaktadır. Bu çerçevede makale, klasik dönem fıkıh usulü tartışmalarına yeni bir katkı sunarken, Hanefî mezhebinin iç dinamiklerini daha derinlikli anlamaya yönelik bir zemin oluşturmayı hedeflemektedir.

Taberî Hanbelîlerin Baskısına Maruz Kaldı mı? Taberî’nin İsrâ Sûresi 79. Âyeti Tefsiri Üzerine Bir Değerlendirme

2025-06-20

Mesut Kaya | Diyanet İlmi Dergi

Ebû Ca‘fer et-Taberî’nin, hayatını sürdürdüğü Bağdat’ta, Hanbelîlerin baskılarına maruz kaldığına dair yaygın bir kanaat vardır. Bu minvaldeki en meşhur rivayet, Taberî’nin bir dersinde İhtilâfü’l-fukahâ’ adlı eserine Ahmed b. Hanbel’i almadığı … Ebû Ca‘fer et-Taberî’nin, hayatını sürdürdüğü Bağdat’ta, Hanbelîlerin baskılarına maruz kaldığına dair yaygın bir kanaat vardır. Bu minvaldeki en meşhur rivayet, Taberî’nin bir dersinde İhtilâfü’l-fukahâ’ adlı eserine Ahmed b. Hanbel’i almadığı ve makâm-ı mahmûdun Hz. Peygamber’in (s.a.s.) arşın üzerine oturtulması olduğu görüşünü reddettiği gerekçesiyle saldırılara uğradığı, baskı altında kalarak söz konusu görüşü kabul etmek zorunda kaldığı rivayetidir. Taberî’nin saldırıya uğramasına gerekçe gösterilen makâm-ı mahmûdun yorumu meselesi, o dönem Bağdat’ının ilmî mahfillerini çokça meşgul eden, özellikle Hanbelîlerin Mücâhid’den gelen bir rivayet doğrultusunda makâm-ı mahmûdun Hz. Peygamber’in Allah’ın arşı üzerine oturtulması olduğunu bir akide olarak benimsediği bir konudur. Nitekim Hanbelî Ebû Bekir el-Mervezî konuyla ilgili bir kitap yazmış, Mücâhid’den gelen rivayeti reddedenler hakkında ağır ithamlarda bulunmuştur. Esasen Taberî de kendi döneminde çokça tartışılan bu konuyu tefsirinde, İsrâ Sûresi 79. âyet bağlamında değerlendirip Mücâhid’den gelen rivayetin gerek rivayet gerekse dirayet yönünden reddedilemeyeceğini ilmî bir üslupla ortaya koymuştur. Taberî’nin meseleyi değerlendiriş biçimine bakıldığında, onun bu yorumları baskı altında yaptığına dair bir izlenim oluşmamaktadır. Kaldı ki Taberî’nin görüşleri benzer içerikteki âyetlerin yorumuyla da örtüşmektedir.

Bilimsel Tefsire Yönelik Tutumlara Dair Yeni Bir Tasnif Denemesi

2025-06-20

Abdullah KARACA | Diyanet İlmi Dergi

Bilimsel tefsire yönelik tutumlar genellikle bilimsel tefsiri “savunanlar” ve “karşıtlar” gibi ikili yahut “kabul”, “mutedil” ve “ret” şeklinde üçlü bir taksimle sınıflandırılmaktadır. Bu makale, mevcut ikili veya üçlü sınıflandırmaların ötesine … Bilimsel tefsire yönelik tutumlar genellikle bilimsel tefsiri “savunanlar” ve “karşıtlar” gibi ikili yahut “kabul”, “mutedil” ve “ret” şeklinde üçlü bir taksimle sınıflandırılmaktadır. Bu makale, mevcut ikili veya üçlü sınıflandırmaların ötesine geçmek ve müfessirlerin bilimsel verilere bakış açılarını daha geniş bir perspektifle incelemek amacıyla yeni bir tasnif önerisi sunmaktadır. Makalede bilimsel tefsire yönelik tutumlar şu sekiz başlık altında incelenmiştir: “Bilimsel yorumda aşırı gidenler”, “bilimsel tefsiri benimseyenler”, “bilimsel tefsire kısmen değinenler”, “Kur’an’ın zâhirine aykırı görülmeyen bilimsel yorumları kabul edenler”, “Kur’an ile bilimin çelişmezliğini yeterli görenler”, “vahye mutlak otorite atfeden ve bilime mesafeli müfessirler”, “Kur’an’ın sadece nüzul dönemindeki bilimsel bilgileri kapsadığını söyleyenler” ve “kompartımancı yaklaşımı benimseyenler”. Çalışmanın yöntemi, örnekleme tekniğine dayanmaktadır; her bir kategori altında birkaç müfessir örnek verilerek genel tutumlar incelenmiştir. Çalışmanın sonunda tasnif içerisindeki farklı tutumlar “yeryüzünün şekli” konusu örneği üzerinden mukayese edilmiştir. Sonuç olarak, bilimsel tefsirin yeknesak bir yöntem olmadığı ve müfessirlerin bilimsel verilere yönelik yaklaşımlarında büyük bir çeşitlilik bulunduğu görülmüştür. Bilimsel tefsir tartışmalarına yeni bir sınıflandırma modeli getiren bu çalışma, alana teorik bir katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Oruç Âyetleri Bağlamında Kur’an-Sünnet İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme

2025-06-20

Abdurrahman ENSARİ | Diyanet İlmi Dergi

Bu çalışmada İslâm ile ilgili bilginin kaynağının sadece Kur’an olduğu ve bu konuda sünnete ihtiyaç duyulmadığı düşüncesinin doğru olup olmadığı oruç âyetleri özelinde ele alınmıştır. Sünnetin, oruç ile ilgili âyetlerin … Bu çalışmada İslâm ile ilgili bilginin kaynağının sadece Kur’an olduğu ve bu konuda sünnete ihtiyaç duyulmadığı düşüncesinin doğru olup olmadığı oruç âyetleri özelinde ele alınmıştır. Sünnetin, oruç ile ilgili âyetlerin anlaşılmasına olan katkısı üzerinde durularak, son zamanlarda sıklıkla gündeme geldiği müşahede edilen “Kur’an bize yeter, sünnete ne gerek var?” gibi sorulara cevap aranmıştır. Bunun için evvela oruç ile ilgili vârit olan âyetler zikredilerek bu ibadete dair Kur’ân-ı Kerîm’de mevcut olan bilginin ne kadar olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Ardından, ameli bir ibadet olması hasebiyle, oruç ile ilgili fakihlerin üzerinde ittifak ettikleri meseleler ele alınmıştır. Sonra bunlardan da sadece sünnet delili ile sabit olanlar tespit edilmiştir. Akabinde sünnetle sabit olan meselelerin oruç ile ilgili âyetlerin anlaşılmasına katkısı üzerinde durulmuştur. Böylece Kur’an’ın anlaşılmasında sünnetin gerekliliğinin dolaylı bir şekilde de olsa fakihlerin de üzerinde ittifak ettikleri bir mesele olduğu, buna muhalefet etmenin fakihlerin de ittifakına muhalefet etmek anlamına geldiği ispat edilmeye çalışılmıştır.

PLATON VE AZİZ PAVLUS’UN DÜNYASINDA KADIN: HAKLAR, ROLLER VE KISITLAMALAR

2025-06-20

Yavuz Bülent Bekki | Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Toplumsal cinsiyet kalıpları, toplumu da şekillendiren din ve siyaset aracılığıyla belirlenir. Devlet ve Tanrı gücü bu anlamda işlev gördüğünden Platon’un diyalogları ve Pavlus’un mektupları bu bağlamda incelenebilir. Çalışma, Platon’un ideal … Toplumsal cinsiyet kalıpları, toplumu da şekillendiren din ve siyaset aracılığıyla belirlenir. Devlet ve Tanrı gücü bu anlamda işlev gördüğünden Platon’un diyalogları ve Pavlus’un mektupları bu bağlamda incelenebilir. Çalışma, Platon’un ideal devlet arayışı çerçevesinde ortaya koyduğu Devlet ve Yasalar diyalogları ile Hıristiyanlığın ana metinleri arasındaki Aziz Pavlus’un mektupları çerçevesinde kadının konumu ele alınmıştır. Toplumsal düzenin biçimlendirilmesinde katkısı bulunan bu iki figürün metinlerindeki kadınlara yönelik kurallar, çalışmanın problemi olarak belirlenmiştir. Platon’da koruyucular sınıfında cinsiyet eşitliğinden bahsedilebilirse de toplumun tamamı için geçerli değildir. Pavlus’ta ise eşitlik imânla sınırlıdır, bunun dışında toplumsal kabuller devam ettirilir. Her iki figürün de metinlerinde, toplumsal düzenin tesisi için kadının ve kadın cinselliğinin kontrol altına alınmaya çalışıldığı görülür. Çalışmada, toplumlar arası etkileşimin yüz yıllar boyunca devam eden sürekliliği açısından bu kaynakların tüm insanlığın yaşayış biçimini etkilediği ön kabulü ile hareket edilerek metinler karşılaştırmalı olarak yorumlanmıştır.

KARAGÖZLÜ, SAVAŞ VE MUSA SALAN (2022). KİTĀBU BULĠATU’L-MUŞTĀḲ Fİ LUĠATİ’T-TURK VE’L-ḲIFÇĀḲ KASTAMONU NÜSHASI (GİRİŞ-İNCELEME-TIPKIBASIM-TRANSKRİPSİYON-DİZİN)

2025-06-20

Mislina DERDİYOK | ULUSLARARASI TÜRK LEHÇE ARAŞTIRMALARI DERGİSİ (TÜRKLAD)

1250-1517 yılları arasında hüküm süren Memlük Devleti’nde, Mısır ve çevresindeki Türklerin yönetimdeki önemli etkisi, Arap toplumunda Türkçe öğrenme ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu ihtiyaca yönelik olarak Arapça-Türkçe sözlükler yazılmış, bunlardan biri … 1250-1517 yılları arasında hüküm süren Memlük Devleti’nde, Mısır ve çevresindeki Türklerin yönetimdeki önemli etkisi, Arap toplumunda Türkçe öğrenme ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu ihtiyaca yönelik olarak Arapça-Türkçe sözlükler yazılmış, bunlardan biri de Cemâlu’d-dîn Abdullah et-Türkî’ye ait Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ fi Luġati’t-Turk ve’l-Ḳıfçāḳ adlı sözlüktür. Bu sözlüğün bilinen tek nüshası, Paris Bibliotheque Nationale’dedir ve bu nüsha üzerine Polonyalı Türkolog Ananiasz Zajaczkowski çalışmıştır. Zajaczkowski, bu çalışmasını iki ayrı cilt halinde (1954, 1958) yayımlamıştır. Gülhan al-Türk, sözlüğün dil özelliklerini doktora tezinde (2012) incelemiş ve sözlük içindeki alıntı kelimeler üzerine bir makale (2018) yayımlamıştır. 2022 yılında Savaş Karagözlü ve Musa Salan tarafından Kastamonu’da tespit edilen ikinci bir nüsha, Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ Fi Luġati’t-Turk Ve’l-Ḳıfçāḳ Kastamonu Nüshası (Giriş–İnceleme–Tıpkıbasım–Transkripsiyon–Dizin) adıyla Türkoloji dünyasına kazandırılmıştır. Bu nüsha, Paris nüshasındaki 71 sözcüğe ek olarak 759 yeni sözcük tanıklaması içermektedir. Kastamonu nüshasında yer alan söz varlığı, Paris nüshasına kıyasla hem nicelik hem de nitelik bakımından farklılık göstermektedir. Ayrıca sözlükte Oğuz ve Kıpçak lehçelerine ait unsurlar da yer almaktadır. Bu tanıtım yazısı, iki nüsha arasındaki temel farkları dil verileri üzerinden ele alarak Kastamonu nüshasının sözlükbilim ve tarihî Türk lehçeleri açısından önemini ortaya koymayı hedeflemektedir.

İbrahim Halebî’nin Vahdet-i Vücûda Yönelik Eleştirileri

2025-06-20

Cumali KÖSEN | BEÜ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

Tasavvufî düşünce İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) tarafından sistematize edilip ahlaki yetkinleşmenin ötesine taşınarak metafizik bir öğreti haline geldikten sonra mütekellimûn, felâsife ve Ehl-i hadis, fukahâ ve hatta bazı sûfî çevreler tarafından … Tasavvufî düşünce İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) tarafından sistematize edilip ahlaki yetkinleşmenin ötesine taşınarak metafizik bir öğreti haline geldikten sonra mütekellimûn, felâsife ve Ehl-i hadis, fukahâ ve hatta bazı sûfî çevreler tarafından muhtelif eleştirilerin odağı haline gelmiştir. Kimi eleştiriler vahdet-i vücûd sisteminin ontolojik ve epistemolojik yapısına yönelik rasyonel temelli teorik eleştiriler iken kimileri ise vahdet-i vücûd öğretisini teolojik sonuçları açısından eleştirir. Bu ikinci tarz eleştiriler daha çok nas merkezli olup şerʻî temelli eleştirilerdir. Osmanlı döneminin önemli fıkıh âlimlerinden olan İbrâhim Halebî (ö. 956/1549) tasavvufu kendi içerisinde Sünnî paradigmaya uygun tasavvuf ve felsefi tasavvuf olmak üzere iki kısma ayırır. Mutlak anlamda tasavvuf karşıtı olmayan Halebî, felsefi tasavvufu, yani vahdet-i vücûd düşüncesini, dinî görünümlü felsefî bir sistem olarak değerlendirir. Ona göre Sünnî tasavvuf, gerçek tasavvuf anlamına gelirken felsefî tasavvuf dinî düşünceden bir sapmadır. Bu doğrultuda Halebî, İbnü’l-Arabî ve vahdet-i vücûd düşüncesini teorik tartışmalara girmeksizin daha ziyade nassların zahirinden hareketle şerʻî temelli eleştirmiş, İbnü’l-Arabî ve takipçilerini zındıklık ve küfürle suçlamıştır. Halebî, öncelikle vahdet-i vücûd düşüncesini epistemolojik açıdan eleştirir. Ona göre sûfîlerin en önemli epistemik kaynağı olan keşfî bilginin üzerine inşa edildiği fenâ tecrübesinin, nesnellikten uzak bir bilgi kaynağı olması hasebiyle akıl ve vahiy ile takyîd edilmesi gerektiğini ileri sürer. Zira Halebî, fenâ tecrübesi neticesinde yaşanan hâlin, ontolojik gerçekliği olmayan psikolojik bir hâl olduğunu iddia eder. Dolayısıyla hakikat bilgisini elde etmenin en güvenilir vasıtaları vahiy ve akıldır. Keşfî bilginin imkânını ilke olarak kabul eden Halebî, keşfî bilginin ancak vahyin ve aklın süzgecinden geçirildikten sonra bir değer kazanabileceğini belirtir. Akıl ve vahye aykırı olan keşfî bilgi ise objektif bilgi olmaktan uzaktır. Bu nedenle Halebî,, Sünnî tasavvufun önemli şahsiyetleri olan el-Kuşeyrî (ö. 465/1072) ve Cüneyd el-Bağdâdî (ö. 297/909) gibi meşhur sûfîlerden alıntılar yapar. Halebî’nin eleştirilerini yoğunlaştırdığı bir diğer husus, vahdet-i vücûd sistemini kelâmî paradigmadan ayıran varlık anlayışıdır. Vahdet-i vücûd düşüncesi, varlıkta tanrının varlığının haricinde müstakil bir varlık kabul etmez. Halebî, böylesi katı monist tanrı tasavvurunun beraberinde vahdet-i edyân, İlâhu’l-Muʿtekad, şeriatın ilgası ve hâlık-mahlûk aynîliği gibi birçok teolojik soruna yol açacağına dikkat çeker. Ayrıca Halebî, İbnü’l-Arabî ve takipçilerinin kaza ve kader, insan fiilleri ve irade hürriyeti gibi konularda Sünnî İslam’dan ayrıldıklarını ileri sürer. Kader sırrı olarak nitelediği İbnü’l-Arabî’nin “ilmin ilahî bilgiye tâbi olduğu ve ilahî bilginin yaratılmadığı” ilkesini, Allah’ın kudret ve iradesini sınırladığı için sert bir dille eleştirir. Allah’ın kudret ve iradesinin Allah’ın bilgisi ile sınırlanması fikrini eleştiren Halebî, mümkün varlığın mümkün varlık olması sebebiyle hem hidâyeti hem de dalâleti kabul edebileceğini ileri sürer ve teorik tartışmalara girmeden, maʻdûmun bir şey olmadığını ve bu iddianın Ehl-i Sünnet’in fikirleriyle bağdaşmadığını iddia eder. Öte yandan Halebî, İbnü’l-Arabî’yi başta Firavun’un imanı olmak üzere bazı fer’i konularda eleştiriyor ve onu kâfirlikle suçluyor. Ancak, Halebî’nin bu konulardaki itirazları felsefi olmaktan ziyade beyânîdir. Başka bir deyişle, vahdet-i vücûd eleştirileri nass merkezli ve şeriat temelli eleştirilerdir.

Kur'ân Yorumunda Metin Dışı Bağlamın İhmali: Enfâl Sûresi 17. Ayet Örneği

2025-06-20

Hasan Sevim | BEÜ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

Allah Teâlâ’nın insanlığa son çağrısı olan Kur’ân’ı Kerim’in murâd-ı ilâhîye’ye uygun bir şekilde anlaşılabilmesi için bazı kriterler bulunmaktadır. Bunlardan birisi de metin dışı bağlam bilgisine sahip olmaktır. Zira bağlamı olmaksızın … Allah Teâlâ’nın insanlığa son çağrısı olan Kur’ân’ı Kerim’in murâd-ı ilâhîye’ye uygun bir şekilde anlaşılabilmesi için bazı kriterler bulunmaktadır. Bunlardan birisi de metin dışı bağlam bilgisine sahip olmaktır. Zira bağlamı olmaksızın herhangi bir metnin var olamayacağı müsellem bir hakikattir. Kur’ân, sonraki muhataplarının önünde dış bağlamından kopuk bir şekilde durduğundan Kur’ân’ın doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için genel nüzûl ortamı ve nüzûl sebepleri bilgisine ihtiyaç duyulmaktadır. Sözü edilen metin dışı bağlam bilgisini elde etmenin yolu ise tefsir ve hadis kitaplarında yer alan rivayetlerden geçmektedir. Bu sebeple tefsir rivayetleri ihmal edilerek yapılan Kur’ân’ı anlama gayretlerinin isabetsiz olması kaçınılmazdır. Bu araştırma Enfâl Sûresi 17. ayetinde geçen “Onları siz öldürmediniz, fakat Allah öldürdü. Attığın zaman da sen atmadın, fakat Allah attı.” ifadelerini konu edinmektedir. Söz konusu ayetle ilgili yapılan literatür taramasında müstakil bir çalışma bulunmadığı tespit edilmiştir. Çalışmada öncelikli olarak bağlam ve bağlamcılık kavramları hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Daha sonra bağlamın önemine işaret edilirken bir takım verilerden hareketle her ayete nüzûl sebebi ve dolayısıyla dönem tayin etmek anlamına kullanılan bağlamcılığın öznel ve zorlamalar içeren bir yöntem olduğuna işaret edilmiştir. Sözü edilen ayetin tarihi süreçte ef'âl-i ibâd ve vahdet-i vücûd konularını temellendirmek amacıyla kullanıldığı tespiti yapılmıştır. Çalışma esnasında insanın irade özgürlüğü konusu çerçevesinde gerek Ehl-i Sünnet kelâmcıları gerekse de Cebriyye tarafından aynı ayetin referans gösterilmesi ilginç bir durum olarak karşımıza çıkmıştır. Aynı şekilde ele aldığımız ayete Kur’ân’ın nüzûlünden asırlar sonra ortaya çıkmış ve bir bakıma felsefik bir söylem olarak nitelendirilen vahdet-i vücûd düşüncesini temellendirmek üzere yoğun atıflar yapıldığı görülmüştür. Elbette bu makalenin amacı sözü edilen bu iki konuyu tartışıp bir sonuca varmak olmayıp metin dışı bağlam bilgisi ihmal edildiğinde ayetlerin ne tür anlamlara sevk edilebileceğine dikkat çekmektir. İlgili ayete dair dış bağlam bilgisi göz önüne alındığında ayetin bambaşka bir muhtevaya sahip olduğu ve sevk edildiği yukardaki iki konuyla bir ilgisinin bulunmadığı ortaya çıkmaktadır. Ayetle ilgili çok sayıdaki tefsir rivayetinden anlaşıldığı kadarıyla “Siz öldürmediniz, fakat Allah öldürdü. Sen atmadın, fakat Allah attı.” ifadeleriyle Bedir Savaşı’nda beklenmedik büyük bir zafer elde eden Müslümanlar uyarılmıştır. Şöyle ki onlar savaştan sonra bu zaferin kendi bireysel çabalarından kaynaklandığı zehabına kapılmış dolayısıyla gururlanıp böbürlenmişlerdi. İşte bu ayetlerde Müslümanlara böylesine büyük bir zaferin kendi imkanlarıyla oluşmadığı bilakis Allah Teâlâ’nın yardım ve inayetiyle gerçekleştiği bildirilmiştir. Çünkü eğer Allah’ın destek ve yardımı olmasaydı mevcut şartlar altında Bedir’de bir zafer kazanmak hiçbir şekilde mümkün olamayacaktı. Dolayısıyla bu ayetle Müslümanlara zaferi kendilerine mal etmemeleri ve Allah’tan bilip ona göre davranmaları uyarısı yapıldığı anlaşılmaktadır. Araştırmamızda Kur’ân ayetlerinin anlaşılması ve yorumlanması hususunda tarihi süreçte tefsir müktesebatının istenen ölçüde dikkate alınmadığı ve rivayetlerden yeterince yararlanılmadığı da tespit edilmiştir. Bu durumun ise ele aldığımız ayet örneğinden de anlaşılabileceği gibi yorumcunun ayetleri yaşadığı dönemdeki yaygın düşünce akımları çerçevesinde anlamasına zemin hazırladığı ileri sürülmüş ve bu tarz sonuçlarla karşılaşmamak için bağlam bilgisinden azami ölçüde yararlanılması önerilmiştir. Çalışmada nitel yöntem uygulanmış, belli başlı tefsirler doküman incelemesine tabi tutularak toplanan veriler içerik analizi yoluyla çözümlenip değerlendirilmiştir.

Rabıtaya İtirazlar ve Cevaplar: Son Dönem Osmanlı Âlim ve Sûfîlerinden Mehmed Fevzi Efendi’nin Aynü’l-Hakîka fî Râbıtati’t-Tarîka Risalesi Örneği

2025-06-20

Hamdi Kızıler | BEÜ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

Tasavvuf düşüncesinde, müridin mürşidiyle manevî bağ kurması anlamında kullanılan râbıta, geleneksel olarak bütün tarikatlarda uygulanan etkin bir ruhsal veya manevî eğitim yöntemidir. Tasavvuf ehli, bu usulle kişinin ruhsal gelişimi ile … Tasavvuf düşüncesinde, müridin mürşidiyle manevî bağ kurması anlamında kullanılan râbıta, geleneksel olarak bütün tarikatlarda uygulanan etkin bir ruhsal veya manevî eğitim yöntemidir. Tasavvuf ehli, bu usulle kişinin ruhsal gelişimi ile ahlakının güzelleştirilmesini hedeflemiştir. Böylece kişinin benlik dönüşümünün daha kolay olabileceğini kabul etmişlerdir. Bu usul, tasavvuf tarihinin ilk dönemlerinden itibaren başlamış ve günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Tasavvuf ehline göre râbıta, “mürşidin rol model alınması” anlayışıyla doğrudan ilişkilidir. Zira mürşid, seyr ü sülûkünü tamamlamış ehil, yetkin ve kâmil bir şahsiyettir. Uzun ve meşakkatli bir nefs ve ahlakî eğitim sürecinden sonra kendisi de artık eğitim verebilecek bir mürebbi kabul edilir. Esasen tasavvuf düşüncesinde irşad ehli için doğrusu da budur. Bunun aksi asla mümkün değildir. Sadece bu vasıfta olan bir mürşid-i kâmil rol model alınabilir. Şüphesiz rol modellik, güzel ve iyi olan söz, tutum ve davranışların örnek alınmasıyla mümkündür. Eğer mürid mürşidinin yanında veya yakınında ise, onu görerek örnek alması elbette daha kolay olur. Yanında değil veya başka mekanlarda iseler o zaman mürid, mürşidini zihnen düşünür ve kalben bir bağ kurmaya çalışarak onun haliyle hallenmeye gayret eder. Onun şahsiyet ve güzel ahlak özelliklerini kendisine transfer etmeye çalışır. İşte tasavvuf düşüncesinde basit anlamda buna râbıta denilmiştir. Geleneksel olarak uygulanan râbıta uygulamasından tasavvuf ehlinin hedeflediği temel amaç, sâlikin halis bir niyetle girdiği bu yolda, nefsini kötülüklerden arındırmak, ruhunu tasfiye etmek ve nihayetinde tüm tutum ve davranışlarını kemal seviyesine erdirmek amacıyla mürşidinin haliyle hallenmesidir. Râbıtayı bu amaçla yapan bir mürid, zamanla mürşidinin güzel ahlakını, kemale ermiş hal ve hareketlerini modelleyerek içselleştirir ve günlük hayatına yansıtır. Onun rehberliğinde maddi ve manevî her türlü kötülüklerden uzak durmayı ve güzelliklere yönelmeyi bir alışkanlık (huy/meleke) haline getirir. Zaten tasavvuf ehlinin de arzuladığı böyle bir şahsiyet inşa etmektir. Bunun için râbıta, uygulanan bir usuldür. Bununla beraber râbıta, tasavvuf düşüncesinde en çok tartışılan, itiraz edilen, dine aykırı olduğu söylenen, bidat kabul edilen, hatta din dışılıkla itham edilen konulardan biri olmuştur. Tasavvufun ilk dönemlerinde fazla olmamasına karşılık özellikle Osmanlı’nın son dönemlerinde hem râbıtayı savunanların hem de karşı olanların eser yazmaları dikkat çekicidir. Son dönem Osmanlıâlim ve sûfîlerinden Edirne Müftüsü Mehmed Fevzi Efendi, şeyhini ziyaret amacıyla gittiği yerde râbıtanın aleyhine yazılmış, içinde râbıtanın bidat, putperestlik ve şirk olduğunu ifade eden; dini ve tasavvufî herhangi bir dayanağı olmayan eleştiri ve itirazlara yer verildiği bir risale görmüştür. Mehmed Fevzi Efendi’nin mukaddimesinde belirttiğine göre, insanların zihnini karıştırmak amacıyla yazılan böyle bir risaleye cevap vermenin sorumluluğunu hissetmiş ve reddiye türünden bir risale yazmıştır. Adını da Aynü’l-Hakîka fî Râbıtati’t-Tarîka (Tarikattaki Râbıtanın Gerçek Mahiyeti) koymuştur. Mehmed Fevzi Efendi’nin gördüğü risalenin Hafız Seyyid Hoca’ya ait olduğu kabul edilmektedir. Bu çalışmada, Mehmed Fevzi Efendi’nin gördüğü söz konusu risaledeki itirazlar ile onlara reddiye mahiyetinde yazdığı cevaplar ele alınacaktır. Mehmed Fevzi Efendi, risalesine râbıtaya karşı yapılan itiraz ve iddiaların hepsini değil, iktibaslar yaparak kendisine göre uygun gördüğü ifadeleri almış ve hemen akabinde cevap vermiştir. Verdiği cevapları ayet ve hadisler ile âlim, ârif, tasavvuf ehlinin görüşleriyle desteklemiştir. Bu sebeple çalışma, müellifin râbıta aleyhine gördüğü bir risaleye verdiği cevaplar ile sınırlıdır. Ancak konuya giriş mahiyetinde râbıta hakkında genel bir bilgi ile tasavvuf tarihinde râbıtayla ilgili leh veya aleyhteki görüşlere de kısaca değinilecektir.

Muhammed Mahmûd Es-Savvâf ve “Fâtihatü’l-Kitâb” Adlı Tefsirinde Kıraatlere Yaklaşımı

2025-06-20

Nazım Çetin | BEÜ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

Iraklı müfessir Muhammed Mahmûd Savvâf 1915 yılında Musul’da doğmuştur. 1941 tarihinde daha önce başlayıp bıraktığı Ezher Üniversitesi Külliyetü’ş-Şerîa’da eğitim hayatına kaldığı yerden devam ederek bu fakülteden mezun olmuştur. Daha sonra … Iraklı müfessir Muhammed Mahmûd Savvâf 1915 yılında Musul’da doğmuştur. 1941 tarihinde daha önce başlayıp bıraktığı Ezher Üniversitesi Külliyetü’ş-Şerîa’da eğitim hayatına kaldığı yerden devam ederek bu fakülteden mezun olmuştur. Daha sonra da iki yıl kadılık eğitimi almıştır. 1960 yılında Mısır’dan Medine’ye geçerek akabinde Mekke’de yaşamaya başlayan müellif, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi Külliyetü’ş-Şerîa fakültesinde ders vermeye başlamıştır. Hayatının son yıllarını Türkiye’de Yalova şehrinde geçiren müellif, 9 Ekim 1992’de Mekke’ye dönerken İstanbul hava limanında vefat etmiştir. 12 Ekim’de İstanbul’da cenaze namazı kılınan Savvâf’ın naaşı, Mescidi Haram’da da kılınan cenaze namazının ardından Cennetü’l-Mualla kabristanlığına defnedilmiştir. Seksen yıla yaklaşan hayatına birçok eser sığdıran Muhammed Mahmûd Savvâf, tefsir alanında yazmış olduğu “Fâtihatu’l-Kitâb” adlı tefsiriyle ön plana çıkmaktadır. Müfessir Savvâf, söz konusu eserinde otuzuncu cüzün tefsirine yer vermektedir. Müellifin bu çalışmasında Fâtiha’dan sonra otuzuncu cüzdeki sûrelerin tefsirini yaptığı görülmektedir. Savvâf bu eserinde ayrıca kıraat farklılıkları ile ilgili izahlara da yer vermektedir. Ancak bu eserindeki kıraat metoduyla ilgili herhangi bir çalışmaya da rastlanılmamaktadır. Bu amaçla hazırladığımız çalışmayla müfessirin kıraat farklılıklarından istifade metodunun tespiti yapılarak kıraat ilmine katkı sağlanılması hedeflenmektedir. Araştırmamızın kapsamı müfessirin kıraat izahlarında bulunduğu âyetlerle sınırlı tutulacaktır. Böylece kıraat farklılıklarıyla ilgili âyetlerde müellifin kıraatleri değerlendirme metodu tespit edilmeye çalışılacaktır. Birçok alanda eser kaleme almış olan Savvâf’ın kıraat alanına yaptığı katkıların yanı sıra elde edilen bulgularla ilgili alanda araştırma yapacaklara rehberlik yapılması öngörülmektedir. Makalede konu kaynak tarama, betimleme, açıklama ve karşılaştırma yöntemleri kullanılarak sistematik bir düzlemde ele alınacaktır. Bu makalemizde Savvâf’ın kıraatı aşere imamlarının tamamının görüşlerine yer verdiği, kıraat farklılıklarında çoğunlukla tercihini açıkça belirtmediği, daha beliğ, daha iyi, daha güzel, daha doğru gibi ifadeler kullandığı; kıraatleri izah ederken hadisten ve Arap şiirinden de deliller getirdiği, genelde fiillerin teşdîd-tahfifle okunuşlarına ve onların hangi manaya geldikleri üzerinde açıklamalar yaptığı tespit edilmiştir. Savvâf’ın tefsirinde çoğunlukla Ferrâ ve Kurtubî’nin tefsirinden alıntılar yaptığı görülmektedir. Bazı âyetlerdeki tefsirde kıraat farklılıklarıyla ilgili Ferrâ ve Kurtubî’nin görüşlerine katıldığı bazen de onlardan farklı izahlar yaparak tercihini her iki müfesirden farklı yorumladığı müşahede edilmektedir. Savvâf’ın kıraat farklılıklarını değerlendirmedeki bu yönteminden onun kıraat izahlarında özgün bir fikir yapısına sahip olduğu söylenebilir. Netice itibarıyla Savvâf’ın Ferrâ ve Kurtubî’nin tefsirinden yaptığı alıntıların konuyu daha derinlemesine incelemek maksadıyla yaptığı ifade edilebilir. Savvâf’ın kendi dönemindeki müfessirler arasında kıraat farklılıklarının tefsirde bulunması gerektiğini düşündüğü ve bu düşüncesini tefsirine yansıttığı görülmektedir. O, bu yönüyle tefsirlerinde kıraat farklılıklarına değinmeyen müfessirlerden ayrışmaktadır. Savvâf tefsirinde sahabeden İbn Abbâs’tan, tâbiînden de Dahhâk’tan kıraatlerle ilgili rivâyetler aktarmaktadır. Kurrâ’dan da Kisâî, Âsım ve İbn Âmir’in kıraatlerinden nakillerde bulunmaktadır. Onun, kıraatleri genel olarak meçhul sigasıyla okunuşları üzerinden değerlendirdiği görülmektedir. Her ne kadar Savvâf kıraat farklılıklarında tercihlerde bulunmasa da tefsirindeki izahlarından Âsım, İbn Kesîr, Nâfi’, Ebû Amr, İbn Âmir, Ya’kûb ve Ebû Ca’fer’in kıraatlerini tercih ettiği anlaşılmaktadır. Savvâf kıraatlerin sahih olması için kıraatte bulunması gereken şartları tefsirinde zikretmemektedir. Bu şartlar, kıraatin senedinin sahih olması, resmi Osmânî’ye uygun olması ve bir yönüyle de olsa Arap dilinin gramerine uygun olmasıdır. Savvâf’ın tefsirinde kıraatleri bu şartlardan sadece Arap dilinin gramerine uygunluk yönünden değerlendirdiği görülmektedir. Ayrıca Savvâf kıraatleri âhâd, şâz, müdrec ve mevzu kıraat şeklinde herhangi bir ayrıma da tâbi tutmamaktadır.