Social Sciences › Political Science and International Relations

Polish Historical and Cultural Studies

Works Count: 158447

Wikipedia

Description

This cluster of papers covers a wide range of topics related to the history, politics, and cultural dynamics of Poland, including the post-World War II period, political transformations, nationalism, Soviet influence, ethnic relations, and religious dynamics. It also delves into the Polish minority, Eastern European context, and the cultural discourse surrounding these themes.

Keywords

Polish history; Polish minority; Eastern Europe; Post-World War II; Political transformations; Nationalism; Soviet Union; Cultural discourse; Religious dynamics; Ethnic relations

The wages of destruction: the making and breaking of the Nazi economy

2007-08-01

J. Adam Tooze

This chilling, fascinating new book is the first to get to grips with how Hitler's Nazi empire really functioned. There was no aspect of Nazi power untouched by economics - … This chilling, fascinating new book is the first to get to grips with how Hitler's Nazi empire really functioned. There was no aspect of Nazi power untouched by economics - it was Hitler's obsession and the reason the Nazis came to power in the first place. Second World War was fought, in Hitler's view, to create a European Empire strong enough to take on the United States - a last chance for Europe to dig itself in before being swept away by the USA's ever greater power. But, as The Wages of Destruction makes clear, Hitler was never remotely strong enough to beat either Britain or the Soviet Union - and never even had a serious plan as to how he might defeat the USA. It took years of fighting and the deaths of millions of people to destroy the Third Reich, but effectively World War II in Europe was fought in pursuit of a fantasy: the years in which Western Europe could settle the world's fate were, by 1939, long past. This is a major book by a major author and will provoke an enormous amount of controversy and debate.

The Polish Revolution: Solidarity

1984-01-01

John C. Campbell , Timothy Garton Ash , Kevin Ruane +1 more

The author was with the strikers in the Lenin Shipyard in Gdansk. He witnessed the defiance of the workers and the emergence of an improbable leader and hero in Lech … The author was with the strikers in the Lenin Shipyard in Gdansk. He witnessed the defiance of the workers and the emergence of an improbable leader and hero in Lech Walesa. This book, therefore, acts as an eyewitness account of the occurances cited but also it provides an analysis of the powers ranged against Solidarity and of their pyrrhic victory. The author describes Solidarity's long underground struggle, its triumphant return in 1989 and the ironies of its subsequent disintegration.

The kiss of Lamourette: reflections in cultural history

1990-05-01

Robert Darnton

One of our most insightful historians explores the boundaries between past and present. From the homicide beat at the New York Times to Poland's Solidarity movement he shows the reader … One of our most insightful historians explores the boundaries between past and present. From the homicide beat at the New York Times to Poland's Solidarity movement he shows the reader how new impulses enliven history. Photographs.

The effects of violence on peace processes

2002-09-01

John Darby

The terrain of peace violence by the state violence by militants violence in the community violence as an issue during negotiations violence as a catalyst for peace five propositions custom … The terrain of peace violence by the state violence by militants violence in the community violence as an issue during negotiations violence as a catalyst for peace five propositions custom of fell deed.

Europe's Gross National Product: 1800-1975.

1976-01-01

Paul Bairoch

The polish elections of 2005: Pure chaos or a restructuring of the party system?

2006-08-16

Radosław Markowski

Click to increase image sizeClick to decrease image size Notes 1. See note 5 below. 2. The other coalition partner, the Labour Union (UP), was a marginal party with negligible … Click to increase image sizeClick to decrease image size Notes 1. See note 5 below. 2. The other coalition partner, the Labour Union (UP), was a marginal party with negligible support of about 2–3%. 3. For readers less familiar with Polish affairs, let me recall that in fact Poland proved extremely successful during this period. Poland's economy was the first to come through the 'valley of tears' and already in 1992 registered a 2.5% growth in GDP, which continued the highest in the region at 6–7% GDP annual growth in the mid-1990s; inflation was brought under full control; state reserves were excellent, unemployment slightly above 10%. The central statistical office showed that by the end of the 1990s household wealth had increased rapidly, consumer optimism had gone up, associated for instance with the overall highest proportion of the public being 'satisfied with the way democracy works in Poland' (different surveys show about 60% (+/−5) always expressing a positive evaluation of the democratic performance. Democracy in Poland has also been considered by external monitoring agencies (Freedom House and the like) as 'fully consolidated' or 'almost consolidated'. 4. A reminder might help at this point. In the 2001 election completely new competitors were Civic Platform (PO), Law and Justice (PiS), League of Polish Families (LPR), and new formally, i.e. Self-defence (SRP) and Democratic Left Alliance (SLD) which only in this election were running as party entities. 5. The Polish NES tradition combines accomplishment of a classical socio-political research of the mass public preferences, elite (MPs) survey, party manifesto analysis and macro-ecological (geographical, cultural and economic) determinants of the vote. The 2005 edition has been designed as a panel study. The results quoted above come from its first wave (N = 2404 respondents). 6. In this section most of the data and the quoted results of my analyses, for the sake of space, are not shown, but only descriptively presented; data are however available upon request from the author. 7. The size of the circles/ellipses indicates the homo-/heterogeneity of the electorates (measured by standard deviation). The centres of these geometrical figures indicate their mean location on the two dimensions. The two dimensions are constructed on the basis of factor scores from factor analysis with varimax rotation. The questions/variables used in both elections for constructing the dimensions are the same. 8. The Polish NES question concerning party identification uses classical Michigan wording: 'is there any party you feel close to?' and if yes, 'how close?'. 9. In Polish democratic politics it is a common rule that the two main coalition partners divide between them the posts of premier and lower house speaker.

Book Reviews : Göran Therborn: European Modernity and Beyond: The Trajectory of European Societies 1945-2000. London and Thousand Oaks, CA: Sage, 1995

1999-04-01

Richard Rose

Budweisers into Czechs and Germans. A Local History of Bohemian Politics, 1848-1948

2004-05-01

Diethelm Prowe , Jeremy King

List of Illustrations vii Preface viii Introduction: Budweisers into Czechs and Germans 1 Chapter One: Plolitics in Flux, 1848-1871 15 Chapter Two: A More Broad and National Politics, 1871-1890 48 … List of Illustrations vii Preface viii Introduction: Budweisers into Czechs and Germans 1 Chapter One: Plolitics in Flux, 1848-1871 15 Chapter Two: A More Broad and National Politics, 1871-1890 48 Chapter Three: Free-for-All, 1890-1902 80 Chapter Four: Toward a Multinational State, 1902-1918 114 Chapter Five: Bohemian Politics Reframed, 1918-1945 153 Conclusion: Budweis Buried, 1945-1948 189 Notes 213 Bibliography 255 Index 275

Letters from Prison and Other Essays

1986-01-01

John C. Campbell , Adam Michnik

Among the voices that speak to us from Poland today, the most important may be that of Adam Michnik. Michnik now sits in a jail belonging to the totalitarian regime, … Among the voices that speak to us from Poland today, the most important may be that of Adam Michnik. Michnik now sits in a jail belonging to the totalitarian regime, yet his first concern - and herein lies one of the keys to his thinking, and one should add, to his character - is with the quality of his own conduct, which, together with the conduct of other victims of the present situation, will, he is sure, one day set the tone for whatever political system follows the totalitarian debacle. His essays are the most valuable guide we have to the origins of the revolution, and, more particularly, to its innovative practices.

Social and Political History of the Jews in Poland 1919-1939

1983-12-31

Joseph Marcus

European Culture in the Great War: The Arts, Entertainment, and Propaganda, 1914-1918

2000-04-01

Modris Eksteins , Aviel Roshwald , Richard Sṫites

Introduction 1. Days and nights in wartime Russia Richard Stites 2. German culture in the Great War Peter Jelavich 3. Culture in Poland during World War I Harold B. Segel … Introduction 1. Days and nights in wartime Russia Richard Stites 2. German culture in the Great War Peter Jelavich 3. Culture in Poland during World War I Harold B. Segel 4. Jewish cultural identity in Eastern and central Europe during the Great War Aviel Roshwald 5. The tragic carnival: Austrian culture in the First World War Steven Beller 6. Ambivalent patriots: Czech culture in the Great War Claire Nolte 7. Culture in Hungary during World War I Joseph Held 8. Culture in the south Slavic lands, 1914-18 Andrew Wachtel 9. Between apology and denial: Bulgarian culture during World War I Evelina Kelbetcheva 10. Romania: war, occupation, liberation Maria Bucur 11. Occupation, propaganda, and the idea of Belgium Sophie de Schaepdrijver 12. Cultural life in France, 1914-18 Marc Ferro 13. The impact of World War I on Italian political culture Walter L. Adamson 14. Popular culture in wartime Britain Jay Winter Conclusion.

When Nationalism Began to Hate: Imagining Modern Politics in Nineteenth-Century Poland

2001-06-01

Anita Shelton , Brian E. Porter

Introduction 1. The Nation as Action 2. The Social Nation 3. The Struggle for Survival 4. The Return to Action 5. The Lud, the Narod, and Historical Time 6. Organization … Introduction 1. The Nation as Action 2. The Social Nation 3. The Struggle for Survival 4. The Return to Action 5. The Lud, the Narod, and Historical Time 6. Organization 7. The National Struggle 8. National Egoism Conclusion Notes Bibliography Index

Nation and state in late Imperial Russia: nationalism and Russification on the western frontier, 1863-1914

1997-03-01

Theodore R. Weeks

Taking an in-depth look at Russia's Western Provinces and the Kingdom of Poland during an era of intensifying national feeling, this text shows that the Russian government, even at the … Taking an in-depth look at Russia's Western Provinces and the Kingdom of Poland during an era of intensifying national feeling, this text shows that the Russian government, even at the height of its empire, never came to terms with the question of nationality.

God's Playground: A History of Poland

1983-04-01

Piotr S. Wandycz , Norman Davies

Maps and Diagrams Illustrations Notes on the Illustrations Chronology I. Introduction: The Origins to 1572 1. Millenium: A Thousand Years of History (Historiography)2. Polska: The Polish Land (Historical Geography)3. Piast: … Maps and Diagrams Illustrations Notes on the Illustrations Chronology I. Introduction: The Origins to 1572 1. Millenium: A Thousand Years of History (Historiography)2. Polska: The Polish Land (Historical Geography)3. Piast: The Polonian Dynasty (to 1370)4. Anjou: The Hungarian Connection (1370-1386)5. Jogaila: The Lithuanian Union (1386-1572) II. The Life and Death of the Polish-Lithuanian Republic (1569-1795) 6. Antemurale: The Bulwark of Christendom (Religion)7. Szlachta: The Nobleman's Paradise (Society)8. Handel: The Baltic Grain Trade (Economy)9. Miasto: The Vicissitudes of Urban Life (The Cities)10. Anarchia: The Noble Democracy (Constitution)11. Serenissima: Diplomacy in Poland-Lithuania (Foreign Affairs)12. Valois: The French Experiment (1572-1575)13. Bathory: The Transylvanian Victor (1576-1586)14. Vasa: The Swedish Connection (1587-1668)15. Michal: The Austrian Connection (1669-1673)16. Sobieski: Terror of the Turk (1674-1696)17. Wettin: The Saxon Era (1697-1763)18. Agonia: The End of the Russian Protectorate (1764-1795) Notes on the Text Index

Poland's Self-Limiting Revolution

2019-05-08

Jadwiga Staniszkis

The book description for the previously published Poland's Self-Limiting Revolution is not yet available. The book description for the previously published Poland's Self-Limiting Revolution is not yet available.

Acta Poloniae Historica

2000-01-01

María Bogucka

Philosophy and Romantic Nationalism: The Case of Poland

1984-04-01

Roman Szporluk , Andrzej Walicki

A study of the origins, ideas, main events and principal characters in the Polish romantic nationalist movement between 1830 and 1863 which greatly influenced modern European nationalism. This text should … A study of the origins, ideas, main events and principal characters in the Polish romantic nationalist movement between 1830 and 1863 which greatly influenced modern European nationalism. This text should be of interest to Slavists and historians of philosophical and social ideas.

National Identity and Foreign Policy: Nationalism and Leadership in Poland, Russia, and Ukraine

1999-01-01

Robert Legvold , Ilya Prizel

This book is based on the premise that the foreign policy of any country is heavily influenced by a society's evolving notions of itself. Applying his analysis to Russia, Poland, … This book is based on the premise that the foreign policy of any country is heavily influenced by a society's evolving notions of itself. Applying his analysis to Russia, Poland, and Ukraine, the author argues that national identity is an ever-changing concept, influenced by internal and external events, and by the manipulation of a polity's collective memory. The interaction of the narrative of a society and its foreign policy is therefore paramount. This is especially the case in East-Central Europe, where political institutions are weak, and social coherence remains subject to the vagaries of the concept of nationhood. Ilya Prizel's study will be of interest to students of nationalism, as well as of foreign policy and politics in East-Central Europe.

The First World War: Germany and Austria-Hungary, 1914-1918.

1997-10-01

Dennis E. Showalter , Holger H. Herwig

Names, places and dates origins - now or never the plans of war the great gamble, 1914 towards industrialized war, 1915 dual defeats, 1916 - from the Meuse to the … Names, places and dates origins - now or never the plans of war the great gamble, 1914 towards industrialized war, 1915 dual defeats, 1916 - from the Meuse to the Sereth the long-war reality, 1915-16 survival a sea-change 1917 the levy, 1917-18 operation Michael - the last card defeat, 1918-19.

Postcommunist Elites and Democracy in Eastern Europe

1998-01-01

John Higley , Jan Pakulski , Włodzimierz Wesołowski

The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569-1999

2003-01-01

Robert Legvold , Timothy Snyder

Modern nationalism in northeastern Europe has often led to violence and then reconciliation between nations with bloody pasts. In this fascinating book, Timothy Snyder traces the emergence of Polish, Ukrainian, … Modern nationalism in northeastern Europe has often led to violence and then reconciliation between nations with bloody pasts. In this fascinating book, Timothy Snyder traces the emergence of Polish, Ukrainian, Lithuanian, and Belarusian nationhood over four centuries, discusses various atrocities (including the first account of the massive Ukrainian-Polish ethnic cleansings of the 1940s), and examines Poland's recent successful negotiations with its newly independent Eastern neighbors, as it has channeled national interest toward peace.

Revolution from Abroad: The Soviet Conquest of Poland's Western Ukraine and Western Belorussia

1989-01-01

John C. Campbell , Jan T. Gross , Aleksander Wat

Jan Gross describes the terrors of the Soviet occupation of the lands that made up eastern Poland between the two world wars: the Western Ukraine and Western Belorussia. His lucid … Jan Gross describes the terrors of the Soviet occupation of the lands that made up eastern Poland between the two world wars: the Western Ukraine and Western Belorussia. His lucid analysis of the revolution that came to Poland from abroad is based on hundreds of first-hand accounts of the hardship, suffering, and social chaos that accompanied the Sovietization of this poorest section of a poverty-stricken country. Woven into the author's exploration of events from the Soviet's German-supported aggression against Poland in September of 1939 to Germany's attack on the Soviet Union in June 1941, these testimonies not only illuminate his conclusions about the nature of totalitarianism but also make a powerful statement of their own. Those who endured the imposition of Soviet rule and mass deportations to forced resettlement, labor camps, and prisons of the Soviet Union are here allowed to speak for themselves, and they do so with grim effectiveness.

God's Playground: A History of Poland

1982-01-01

R. F. Leslie

Journal Article God's Playground: A History of Poland Get access God's Playground: A History of Poland. By Norman Davies. Vol. 1: The Origins to 1795. 605pp; Vol. 2: 1795 to … Journal Article God's Playground: A History of Poland Get access God's Playground: A History of Poland. By Norman Davies. Vol. 1: The Origins to 1795. 605pp; Vol. 2: 1795 to the Present. 725pp. Oxford: Clarendon (Oxford University Press); New York: Columbia University Press. 1981. Indexes. £27.50 (per volume). R. F. Leslie R. F. Leslie 1Queen Mary College, London Search for other works by this author on: Oxford Academic Google Scholar International Affairs, Volume 58, Issue 3, Summer 1982, Pages 538–539, https://doi.org/10.2307/2617847 Published: 01 July 1982

Civil Society Against the State: Poland 1980-81

1981-04-01

Andrew Arato

Abstract The categories of civil society are not extraneous to the Polish events. The participants themselves and their Western collaborators have characterized their struggle in terms of society against the … Abstract The categories of civil society are not extraneous to the Polish events. The participants themselves and their Western collaborators have characterized their struggle in terms of society against the state. "The state has not been able to successfully dissolve civil society," writes Smolar in the preface to a volume of writings by Polish dissidents. "The texts … are manifestations of the existence and vitality of civil society in a country ruled by a communist party." As Kuron put it, "Society organizes itself as a democratic movement and becomes active outside the limits of the institutions of the totalitarian state." KOR (an acronym for Workers' Defense Committee) is renamed KSS-KOR (Social Self-Defense Committee-KOR) to indicate its support of all initiatives for both interest representation and the defense of civil rights.

The great departure: :: Mass migration from Eastern Europe and the making of the free world

2016-01-01

Robert Legvold

The reconstruction of nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569-1999

2003-09-01

Europe and the People Without History.

1985-03-01

John Gledhill , Eric R. Wolf

Rebellious Civil Society: Popular Protest and Democratic Consolidation in Poland, 1989-1993

2001-01-01

Ryszard Szulkin , Grzegorz Ekiert , Jan Kublik

The Establishment of Communist Rule in Poland, 1943-1948

1992-01-01

Robert Legvold , Krystyna Kersten

First published underground in Poland in 1984, this inside look at Communist subjugation is now available to the English reader. Nowhere has the takeover of any East-Central European country been … First published underground in Poland in 1984, this inside look at Communist subjugation is now available to the English reader. Nowhere has the takeover of any East-Central European country been so searchingly documented by a writer who was living at the time under the imposed Communist regime. Kersten's political analysis and bright narrative will inspire anyone interested in contemporary European history. The author assiduously details the Communist Party's manipulation of Polish society, media, and politics. With remarkable objectivity she depicts the political scene during the critical period from the final years of World War II to the consolidation of Stalinism at the end of 1948.

The Polish Peasant in Europe and America, <i>by William I. Thomas, Florian Znaniecki</i>

1918-06-01

Paul Blanshard

Journal Article The Polish Peasant in Europe and America, by William I. Thomas, Florian Znaniecki Get access The Polish Peasant in Europe and America. By William I. Thomas and Florian … Journal Article The Polish Peasant in Europe and America, by William I. Thomas, Florian Znaniecki Get access The Polish Peasant in Europe and America. By William I. Thomas and Florian Znaniecki. Chicago, The University of Chicago Press, 1918.—Two volumes: ix, 526 pp.; 589 pp. Paul Blanshard Paul Blanshard Columbia University Search for other works by this author on: Oxford Academic Google Scholar Political Science Quarterly, Volume 33, Issue 2, June 1918, Pages 281–283, https://doi.org/10.2307/2141592 Published: 15 June 1918

The idea of Galicia: history and fantasy in Habsburg political culture

2011-02-01

Larry F. Wolff

Galicia was created at the first partition of Poland in 1772 and disappeared in 1918. Yet, in slightly over a century, the idea of Galicia came to have meaning for … Galicia was created at the first partition of Poland in 1772 and disappeared in 1918. Yet, in slightly over a century, the idea of Galicia came to have meaning for both the peoples who lived there and the Habsburg government that ruled it. Indeed, its memory continues to exercise a powerful fascination for those who live in its former territories and for the descendants of those who emigrated out of Galicia. The idea of Galicia was largely produced by the cultures of two cities, Lviv and Cracow. Making use of travelers' accounts, newspaper reports, and literary works, Wolff engages such figures as Emperor Joseph II, Metternich, Leopold von Sacher-Masoch, Ivan Franko, Stanislaw Wyspianski, Tadeusz Boy Zelenski, Isaac Babel, Martin Buber, and Bruno Schulz. He shows the exceptional importance of provincial space as a site for the evolution of cultural meanings and identities, and analyzes the province as the framework for non-national and multi-national understandings of empire in European history.

View PDF Chat

Women, communism, and industrialization in postwar Poland

2010-12-01

Nowa encyklopedia powszechna PWN

1995-01-01

Barbara Petrozolin-Skowrońska

Popular European Cinema

2013-04-15

Richard Dyer , Ginette Vincendeau

Popular European Cinema examines the reasons why films that are most popular with audiences in any one European countha are seldom successful eslewhere. Audiences themselves represent diverse class, gender and … Popular European Cinema examines the reasons why films that are most popular with audiences in any one European countha are seldom successful eslewhere. Audiences themselves represent diverse class, gender and ethnic identities that complicate th equestoin of national cinema, not least with recent developments in formerly communist Eastern Europe and post-colonialist Western Europe. THrough their individual studies, the contribuitots ehr oven up a new area of study, using the medium of film to fucus a wider discussion of popular European culture.

The Warsaw ghetto: a guide to the perished city

2010-05-01

Barbara Engelking , Jacek Leociak , Emma Harris

The establishment and liquidation of the Warsaw Ghetto has become an icon of the Holocaust experience. Remarkably, a full history of the Ghetto has never been written, despite the publication … The establishment and liquidation of the Warsaw Ghetto has become an icon of the Holocaust experience. Remarkably, a full history of the Ghetto has never been written, despite the publication over some sixty years of numerous memoirs, studies, biographical accounts, and primary documents. The Warsaw Ghetto: A Guide to the Perished City is this history, researched and written with painstaking care and devotion over many years and now published for the first time in English. The authors explore the history of the ghetto's evolution, the actual daily experience of its thousands of inhabitants from its creation in 1940 to its liquidation following the uprising of 1943. Encyclopedic in scope, the book encompasses a range of topics from food supplies to education, religious activities to the Jundenrat's administration. Separate chapters deal with the mass deportations to Treblinka and the famous uprising. A series of original maps, along with biographies, a glossary, and a bibliography, completes this masterful work.

View PDF Chat

Branding the nation: the global business of national identity

2014-05-22

Melissa Aronczyk

List of Illustrations Acknowledgements Introduction: There Must Certainly Be Some Such Place 1. Nation and Brand: Keywords for the Twenty-first Century 2. The New and Improved Nation: How Culture Became … List of Illustrations Acknowledgements Introduction: There Must Certainly Be Some Such Place 1. Nation and Brand: Keywords for the Twenty-first Century 2. The New and Improved Nation: How Culture Became Competitive 3. Living the Brand: The Identity Strategies of Nation Branding Consultants 4. Creative Tension, Normal Nation: Branding National Identity in Poland 5. From Bland to Brand: Transforming Canadian Culture 6. Trading Spaces: The World Tour Conclusion: Variable Utopias List of References Notes Index

Liberty's folly: the Polish-Lithuanian commonwealth in the eighteenth century, 1697-1795

1991-09-01

Jerzy Lukowski

In the closing years of the 18th century, the old Polish state paid the price of over 100 years of ungovernability in political extinction. Between 1772 and 1795 an area … In the closing years of the 18th century, the old Polish state paid the price of over 100 years of ungovernability in political extinction. Between 1772 and 1795 an area of Eastern Europe larger than France was divided among Russia, Prussia and Austria. At the very time that monarchial absolutism seemed to be collapsing in Western Europe, the dismemberment of the Polish noble democracy affirmed absolutism's triumph in the East. Bringing together Polish scholarship previously inaccessible to English-speaking readers, the author examines the economy, the society and the institutional structure of early modern Poland and analyzes her loss of national sovereignty in the light of Poland's lack of political centralization and dynastic strength. Not only does this book illuminate a much neglected area of European history, and assist those trying to make sense of Poland's heritage, it also provides much comparative material for students of early modern history in general. Furthermore no reader could fail to be struck by the parallels in the problematic relationship between Poland and Russia in the 18th century and today.

Historia doktryn politycznych i prawnych

1973-01-01

Jan Baszkiewicz , Franciszek Ryszka

Starting over: Poland after communism

1995-06-01

Gary W. Loveman , Simon Johnson

BOOK REVIEW BY MACIEJ BERNASIEWICZ, MAREK ŁUKASIEWICZ, MONIKA NOSZCZYK-BERNASIEWICZ ENTITLED „(NIE)SKUTECZNOŚĆ RESOCJALIZACJI NIELETNICH SPRAWCÓW CZYNÓW KARALNYCH”, KATOWICE: UNIVERSITY OF SILESIA PRESS

2025-06-25

Katarzyna Miśkiewicz | Probacja

<ns3:p>REVIEW</ns3:p> <ns3:p>REVIEW</ns3:p>

Europa Środkowa jako przestrzeń doświadczeń granicznych: Dziedzictwo komunizmu a polskie podejście do uchodźców z Ukrainy

2025-06-24

Kinga Anna Gajda | Środkowoeuropejskie Studia Polityczne

Tekst analizuje wpływ specyfiki Europy Środkowej oraz dziedzictwa komunizmu na polskie postawy wobec uchodźców z Ukrainy po 2022 roku. Autor podkreśla, że Europa Środkowa jako region „pomiędzy” Wschodem a Zachodem … Tekst analizuje wpływ specyfiki Europy Środkowej oraz dziedzictwa komunizmu na polskie postawy wobec uchodźców z Ukrainy po 2022 roku. Autor podkreśla, że Europa Środkowa jako region „pomiędzy” Wschodem a Zachodem charakteryzuje się złożoną tożsamością kulturową i polityczną, która wywiera istotny wpływ na sposób postrzegania Innego. W artykule omówiono historyczne i geopolityczne uwarunkowania, które ukształtowały społeczną reakcję na kryzys migracyjny wywołany wojną. Z jednej strony, wskazuje się na wysoki poziom empatii i solidarności społecznej, zakorzeniony w doświadczeniach historycznych. Z drugiej – analizowane są zjawiska takie jak wtórna trauma, zmęczenie pomocą, kolektywny narcyzm i wpływ dezinformacji, które stopniowo zmieniają społeczne nastawienie. Artykuł ukazuje złożoność postaw Polaków wobec Ukraińców, wynikającą z niejednoznacznego dziedzictwa komunizmu oraz niepewnej pozycji regionu na mapie Europy.

Kultura polityczna na przestrzeni dziejów (wybrane zagadnienia i interpretacje)

2025-06-24

Grzegorz Piwnicki , Gracjana Dutkiewicz | Środkowoeuropejskie Studia Polityczne

Artykuł podejmuje temat kultury politycznej jako pojęcia złożonego i wieloaspektowego, którego znaczenie ewoluowało na przestrzeni dziejów – od starożytności po czasy współczesne. W pierwszej części przedstawiono filozoficzne i historyczne źródła … Artykuł podejmuje temat kultury politycznej jako pojęcia złożonego i wieloaspektowego, którego znaczenie ewoluowało na przestrzeni dziejów – od starożytności po czasy współczesne. W pierwszej części przedstawiono filozoficzne i historyczne źródła refleksji nad kulturą polityczną – od idei obecnych w myśli Tukidydesa, Cycerona, Machiavellego, Hobbesa czy Morea, aż po koncepcje nowożytnych filozofów polityki. Następnie omówiono rozwój tego pojęcia w naukach społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem ujęcia Gabriela Almonda i Binghama Powella oraz prób klasyfikacji definicji według różnych kryteriów. W kolejnej części dokonano analizy polskiej tradycji badań nad kulturą polityczną – od XVII w. po drugą połowę XX w., wskazując na kluczowy wkład wybranych polskich autorów w rozwój tego zagadnienia. Ostatnia część tekstu poświęcona została współczesnemu znaczeniu kultury politycznej w kontekście funkcjonowania demokracji przedstawicielskiej i praw obywatelskich.

Polityka Czarnogóry wobec Romów. Wymiar wewnętrzny i międzynarodowy

2025-06-24

Małgorzata Łakota-Micker , Elżbieta Szyszlak | Środkowoeuropejskie Studia Polityczne

Sytuacja mniejszości romskiej w Czarnogórze stanowi przedmiot zainteresowania władz tego państwa, organizacji międzynarodowych oraz licznych organizacji pozarządowych. Wynika to zarówno z problemów, z jakimi borykają się Romowie, jak i ze … Sytuacja mniejszości romskiej w Czarnogórze stanowi przedmiot zainteresowania władz tego państwa, organizacji międzynarodowych oraz licznych organizacji pozarządowych. Wynika to zarówno z problemów, z jakimi borykają się Romowie, jak i ze skomplikowanego statusu, jaki mają w Czarnogórze, gdyż jedynie pewien procent z nich posiada obywatelstwo tego państwa. Władze podejmują szereg działań mających na celu poprawę pozycji społecznej Romów, przy czym w dużym stopniu są one motywowane procesem akcesji Czarnogóry do organizacji międzynarodowych, na czele z Unią Europejską. Są to działania wielowymiarowe, przynoszące rezultaty w wielu obszarach. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie różnych wymiarów polityki władz Czarnogóry wobec Romów, w kontekście wewnętrznym i międzynarodowym. Główna hipoteza opiera się na założeniu, że w przypadku Czarnogóry polityka wobec Romów jest skorelowana ze staraniami akcesyjnymi do UE. W rezultacie jest to przypadek, kiedy polityka zagraniczna w dużym stopniu wyznacza kierunki rozwoju polityki etnicznej. Sformułowana hipoteza i cel wyznaczają zasięg czasowy i terytorialny opracowania. Zostają postawione następujące pytania badawcze: Jakie regulacje instytucjonalne i prawne wpływają na sytuację Romów w Czarnogórze? Jakie działania podejmują władze w Podgoricy, aby rozwiązać główne problemy Romów zamieszkujących Czarnogórę? Jakie działania Unii wpłynęły na politykę niepodległej Czarnogóry wobec ludności romskiej? W jakich inicjatywach międzynarodowych służących poprawie sytuacji Romów uczestniczy Czarnogóra?

Międzynarodowy Trybunał Karny a uchwała Rady Ministrów w sprawie roczystości 80. rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz–Birkenau w Oświęcimiu – kazus premiera Izraela Benjamina Netanyahu

2025-06-24

Marek Podraza | Studia Prawnoustrojowe

Tematyka odpowiedzialności jednostek w prawie międzynarodowym publicznym, choć nie jest nowym zagadnieniem, stała się niezwykle ważną kwestią po zakończeniu II wojny światowej. Doprowadziła ona do przyjęcia 17 lipca 1998 r. … Tematyka odpowiedzialności jednostek w prawie międzynarodowym publicznym, choć nie jest nowym zagadnieniem, stała się niezwykle ważną kwestią po zakończeniu II wojny światowej. Doprowadziła ona do przyjęcia 17 lipca 1998 r. Statutu Rzymskiego na mocy którego powołano Międzynarodowy Trybunał Karny. Jego jurysdykcja odnosi się do najpoważniejszych zbrodni o charakterze międzynarodowym, takich jak: ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne i agresja. Izba Przygotowawcza posiada kompetencje do wystawienia – po rozpoczęciu śledztwa – nakazu aresztowania osoby w stosunku do której zostało wszczęte postępowanie przez Prokuratora. Dodatkowo art. 89 obliguje Państwa-Strony do wykonania wniosku MTK w zakresie zatrzymania i dostarczenia osób. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie kwestii związanej z przyjęcie przez Radę Ministrów w dniu 9 stycznia 2025 r. Uchwały w sprawie uroczystości 80-tej rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, w odniesieniu do wydania przez Międzynarodowy Trybunał Karny międzynarodowego nakazu aresztowania za premierem Izraela Benjaminem Netanyahu i jej ocena z perspektywy prawa międzynarodowego publicznego. Uchwałę polskiego rządu należy określić jednoznacznie krytycznie. Nie tylko stoi ona w sprzeczności z prawem międzynarodowym, ale przede wszystkim podważa zaufanie do międzynarodowego sądownictwa.

W krzywym zwierciadle – krytyczny obraz rzeczywistości na łamach tygodnika „Kaktus” podczas Międzynarodowych Targów Poznańskich w latach 1957–1960

2025-06-24

Marcin Piechocki | Środkowoeuropejskie Studia Polityczne

Praca poświęcona jest sposobom krytycznego obrazowania rzeczywistości w Polsce na łamach tygodnika „Kaktus” podczas Międzynarodowych Targów Poznańskich w latach 1957–1960. Pismo powstało w okresie „odwilży” i przez 4 lata ukazywało … Praca poświęcona jest sposobom krytycznego obrazowania rzeczywistości w Polsce na łamach tygodnika „Kaktus” podczas Międzynarodowych Targów Poznańskich w latach 1957–1960. Pismo powstało w okresie „odwilży” i przez 4 lata ukazywało się w Poznaniu. Celem artykułu było zbadanie, czy satyryczna formuła umożliwiała autorom wykorzystanie tej największej handlowej imprezy w kraju do oceny sytuacji w kraju.

Poczucie sprawstwa oraz zaufanie do systemu politycznego obywateli państw obszaru Europy Środkowowschodniej w kontekście orientacji politycznej

2025-06-24

Piotr Pawlak | Środkowoeuropejskie Studia Polityczne

Celem niniejszego tekstu jest analiza kultury politycznej państw obszaru europy środkowowschodniej w kontekście deklarowanej orientacji politycznej. Moim zamiarem jest prezentacja poszczególnych przejawów kultury politycznej w odniesieniu do określonych krajów oraz … Celem niniejszego tekstu jest analiza kultury politycznej państw obszaru europy środkowowschodniej w kontekście deklarowanej orientacji politycznej. Moim zamiarem jest prezentacja poszczególnych przejawów kultury politycznej w odniesieniu do określonych krajów oraz poglądów politycznych. Dla realizacji zadania posługuję się najnowszymi wynikami badania European Social Survey (edycja 11). Jest to próba odpowiedzi na pytanie zarówno o różnice wybranych obserwowalnych aspektów kultury politycznej pomiędzy poszczególnymi krajami Europy Środkowowschodniej, jak też wewnątrz nich. Cechy kultury politycznej wybrane do badań na potrzeby tekstu to poczucie własnego sprawstwa wobec systemu politycznego oraz zaufanie wobec instytucji i prawa. Mierzące te cechy zmienne zostały potraktowane jako zależne. Jako zmienne niezależne potraktowano kraj oraz orientację polityczną respondentów.

Case study peerelowskiego historyka partyjnego – spostrzeżenia na temat książki Macieja Fica „Rzecznik historii rewolucyjnej”. Henryka Rechowicza (1929–2004) życie publiczne i naukowe

2025-06-23

Andrzej Zaćmiński | Dzieje Najnowsze

W artykule przedstawiono krytyczną analizę najnowszej książki Macieja Fica, prezentującą biografię prof. Henryka Rechowicza, historyka i działacza politycznego z okresu tzw. Polski Ludowej. Pod względem warsztatowym, a także merytorycznym pracę … W artykule przedstawiono krytyczną analizę najnowszej książki Macieja Fica, prezentującą biografię prof. Henryka Rechowicza, historyka i działacza politycznego z okresu tzw. Polski Ludowej. Pod względem warsztatowym, a także merytorycznym pracę należy ocenić bardzo wysoko. Zawiera ona jednak pewne fragmenty o charakterze polemicznym, które prowokują do postawienia pytań i sformułowania uwag. Dotyczą one głównie oceny postawy oraz dorobku „naukowego” Rechowicza, peerelowskiego historyka, który jako zaufany działacz PZPR był w pełni dyspozycyjny w organizowaniu i tworzeniu tzw. nauki dworskiej, a po 1989 r. umiejętnie odnalazł się w nowej rzeczywistości politycznej i naukowej.

Stosunki polsko-niemieckie i Trzecia Rzesza w świetle korespondencji berlińskich Kazimierza Smogorzewskiego dla „Gazety Polskiej” (1933–1939) – wybrane aspekty

2025-06-23

Mateusz P. Adamczyk | Dzieje Najnowsze

Kazimierz Smogorzewski w latach 1933–1939 r. był korespondentem „Gazety Polskiej” w Berlinie. Swoją pracę rozpoczął w warunkach dojrzewającego porozumienia polsko-niemieckiego. Doczekał podpisania deklaracji o niestosowaniu przemocy z 1934 r., a … Kazimierz Smogorzewski w latach 1933–1939 r. był korespondentem „Gazety Polskiej” w Berlinie. Swoją pracę rozpoczął w warunkach dojrzewającego porozumienia polsko-niemieckiego. Doczekał podpisania deklaracji o niestosowaniu przemocy z 1934 r., a także kryzysu, którego wynikiem była inwazja na Polskę w 1939 r. W czasie odwilży miał przeprowadzić, jako jedyny polski dziennikarz, wywiad z Adolfem Hitlerem (po latach okazało się to mistyfikacją). Jego teksty były zawsze wierne kursowi wytyczonemu przez ministra spraw zagranicznych Józefa Becka, któremu zawdzięczał posadę. Przed 1934 r., choć bez pietyzmu, wielokrotnie pisał niepochlebnie o poczynaniach narodowych socjalistów. W czasie odprężenia starał się maksymalnie ograniczyć krytykę. Jeszcze przed kwietniowym zerwaniem przez Niemcy deklaracji oraz majową przemową Becka w Sejmie RP skorygował retorykę i pisał w mocno pompatycznym tonie.

Memoriał dr. Emila Sommersteina i opinia prawna dr. Michała Szuldenfreia – krytyczna edycja źródeł o statusie prawnym ludności polskiej w ZSRR (1944 r.)

2025-06-23

Wojciech Marciniak | Dzieje Najnowsze

Celem artykułu jest przybliżenie wczesnych koncepcji właściwego uregulowania kwestii obywatelstwa ludności polskiej w ZSRR – w większości ofiar radzieckich represji z lat 1939–1941. Ich autorami były osoby działające w Związku … Celem artykułu jest przybliżenie wczesnych koncepcji właściwego uregulowania kwestii obywatelstwa ludności polskiej w ZSRR – w większości ofiar radzieckich represji z lat 1939–1941. Ich autorami były osoby działające w Związku Patriotów Polskich oraz zaangażowane w podporządkowaną Sowietom administrację Polski (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, Krajowa Rada Narodowa). Omówione zostały dwa dokumenty powstałe w 1944 r. – w okresie wydawania przez Kreml istotnych aktów prawnych dotyczących ludności polskiej (decyzje Prezydium Rady Najwyższej ZSRR o odzyskiwaniu obywatelstwa polskiego oraz o amnestii), a także zawierania przez PKWN umów o przesiedleniach z ościennymi republikami radzieckimi.

Na drodze do misji życia. Kariera wojskowa Hansa Hartwiga von Beselera przed I wojną światową

2025-06-23

Jacek Jędrysiak | Dzieje Najnowsze

Celem tekstu jest prezentacja najważniejszych aspektów kariery wojskowej generała pułkownika Hansa Hartwiga von Beselera przed I wojną światową. W historiografii jego postać postrzega się zwykle przez pryzmat tytułowej misji życia, … Celem tekstu jest prezentacja najważniejszych aspektów kariery wojskowej generała pułkownika Hansa Hartwiga von Beselera przed I wojną światową. W historiografii jego postać postrzega się zwykle przez pryzmat tytułowej misji życia, którą było pełnienie funkcji generała-gubernatora warszawskiego w latach 1915–1918. Perspektywie tej umykają kluczowe aspekty związane z kulturą organizacyjną armii niemieckiej, której oddziaływaniu poddany był Beseler przez dekady swojej służby. Miały one także wpływ na jego poglądy na rolę Królestwa Polskiego jako elementu przyszłego niemieckiego systemu bezpieczeństwa na wschodzie.

The Heroism of the Long-Distance Runner: Janusz Kusociński and His Times as Portrayed in Light of His Memoirs <i>From Palant to the Olympics</i>

2025-06-23

Michał Mazurkiewicz | The International Journal of the History of Sport

„Kłaniamy się tobie ziemio piastowska i bierzemy cię w ramiona jak matkę”. Oswajanie, udomawianie i adaptacja przestrzeni Oławy i okolic (Dolny Śląsk) w drugiej połowie lat czterdziestych XX wieku

2025-06-23

Kacper Rosner-Leszczyński | Dzieje Najnowsze

Artykuł koncentruje się na przybliżeniu powojennych metod oswajania i udomawiania przestrzeni powiatu oławskiego przez przybyłych w te rejony osadników. Wykorzystując pomijaną do tej pory bazę źródłową oraz zestawiając ją z … Artykuł koncentruje się na przybliżeniu powojennych metod oswajania i udomawiania przestrzeni powiatu oławskiego przez przybyłych w te rejony osadników. Wykorzystując pomijaną do tej pory bazę źródłową oraz zestawiając ją z literaturą przedmiotu, udało się ustalić przebieg „momentu dotknięcia” powiatu oławskiego oraz jego skutki. Artykuł jest także próbą zwrócenia uwagi na marginalizowane do tej pory rejony Dolnego Śląska, które nie wpisują się w nurt badań nad oswajaniem terenów centralnych oraz podgórskich.

Na wzór Joanny d’Arc. Kształtowanie etosu armii francuskiej w latach 1891–1918

2025-06-23

Remigiusz Kasprzycki | Dzieje Najnowsze

W armii francuskiej w latach 1891–1918 zarówno cywilni, jak i wojskowi myśliciele starali się wzmacniać morale żołnierzy i ich ducha bojowego, kształtować system wartości, który zagwarantuje najlepsze funkcjonowanie sił zbrojnych. … W armii francuskiej w latach 1891–1918 zarówno cywilni, jak i wojskowi myśliciele starali się wzmacniać morale żołnierzy i ich ducha bojowego, kształtować system wartości, który zagwarantuje najlepsze funkcjonowanie sił zbrojnych. Dla wielu z nich w latach I wojny światowej wzorem służby żołnierskiej stała się Joanna d’Arc.

Stosunek Demokratycznego Ruchu na rzecz Przebudowy oraz Mołdawskiego Frontu Ludowego do władz komunistycznych i suwerenności Mołdawii w latach 1989–1991

2025-06-23

A. Kubiak | Dzieje Najnowsze

Niniejszy artykuł przedstawia ewolucję stosunku Demokratycznego Ruchu na rzecz Przebudowy oraz powstałego na jego bazie Mołdawskiego Frontu Ludowego do władz komunistycznych Mołdawii oraz Związku Radzieckiego, a także do kwestii suwerenności … Niniejszy artykuł przedstawia ewolucję stosunku Demokratycznego Ruchu na rzecz Przebudowy oraz powstałego na jego bazie Mołdawskiego Frontu Ludowego do władz komunistycznych Mołdawii oraz Związku Radzieckiego, a także do kwestii suwerenności Mołdawii. Bazą, na której oparłem swoje badania, były dokumenty wydane przez powyższe organizacje oraz archiwalia Komunistycznej Partii Mołdawii. Zakres chronologiczny niniejszej pracy zawiera się w latach 1988–1991, tj. od momentu powstania Demokratycznego Ruchu na rzecz Przebudowy do chwili ogłoszenia przez Mołdawię niepodległości. Moim celem było ukazanie, jak na przestrzeni lat obie organizacje radykalizowały swoje żądania oraz poglądy na obecność Mołdawii w strukturach Związku Radzieckiego.

Urząd Ziemski SS w Poznaniu (SS-Bodenamt Posen) w procesie „germanizacji ziemi” w Kraju Warty

2025-06-23

Bogumił Rudawski | Dzieje Najnowsze

Artykuł przedstawia działalność Urzędu Ziemskiego SS w Poznaniu (SS-Bodenamt Posen) w latach 1939–1945. Urząd ten, zajmujący się ewidencją ziemi rolnej dla przyszłych osadników niemieckich, był instrumentem „germanizacji ziemi” w Kraju … Artykuł przedstawia działalność Urzędu Ziemskiego SS w Poznaniu (SS-Bodenamt Posen) w latach 1939–1945. Urząd ten, zajmujący się ewidencją ziemi rolnej dla przyszłych osadników niemieckich, był instrumentem „germanizacji ziemi” w Kraju Warty. Opisano genezę powstania urzędu, polityczne i instytucjonalne warunki funkcjonowania, personel, strukturę organizacyjną, zakres zadań oraz efekty działalności.

Dezercje wojskowych i ucieczki pracowników aparatu bezpieczeństwa ze Związku Sowieckiego w latach 1922–1940

2025-06-22

Remigiusz Kasprzycki | Kwartalnik Historyczny

W latach 1922–1940 z Armii Czerwonej zbiegło od 220 do 250 tys. żołnierzy. W większości ucieczki ograniczyły się do obszaru Związku Sowieckiego. Pewna część oficerów i szeregowych zdezerterowała za granicę. … W latach 1922–1940 z Armii Czerwonej zbiegło od 220 do 250 tys. żołnierzy. W większości ucieczki ograniczyły się do obszaru Związku Sowieckiego. Pewna część oficerów i szeregowych zdezerterowała za granicę. Powodem ucieczek żołnierzy do Polski czy Rumunii były przemoc, strach, a także kolektywizacja wsi i prześladowania religijne, które miały miejsce w ZSRS.

Проблема Східної Галичини в міжнародній політиці (1919–1923): порівняльний аналіз доробку українських і польських істориків

2025-06-22

Василь ФУТАЛА , Volodymyr KEMIN | Scientific Papers of the Vinnytsia Mykhailo Kotsyiubynskyi State Pedagogical University Series History

The aim of the study is to conduct a historiographical analysis of the works of Ukrainian and Polish historians dedicated to the international aspects of the Eastern Galicia issue in … The aim of the study is to conduct a historiographical analysis of the works of Ukrainian and Polish historians dedicated to the international aspects of the Eastern Galicia issue in 1919–1923, and to outline the directions for further study of the topic. The methodology of the research is based on the principles of historicism, systematics, objectivity, as well as methods of historiographical analysis and synthesis. The scientific novelty lies in the fact that a comparative analysis of the achievements of Ukrainian and Polish historians in studying the issue of the state affiliation of Eastern Galicia in international politics has been conducted for the first time. Conclusions. In the 1920s and 1930s, a process of accumulating primary knowledge on the specified issue took place. The development of the topic in the post-war decades was marked by a distinct multivariant character. The few works of the Ukrainian diaspora were written within the framework of the statehood-oriented direction of national historiography, while Soviet historical science was characterized by a class-party approach to the problem. On the other hand, the works of scholars from People's Poland were distinguished by a high level of analysis and impartiality. The contemporary stage of research on the topic (1990s – 2000s) is marked by a significant increase in scientific knowledge, especially in the Ukrainian historical narrative. Although the works of Polish historians contain balanced assessments of the Ukrainian national movement, they still exhibit a clear bias towards “Polonocentrism”. Excessive nationalism is evident in the defense of the thesis of the "cultural superiority" of Poles over Ukrainians. At the same time, the scientific problem requires further study. In particular, more attention should be paid to the internal factors of the weakness of the foreign policy of the West Ukrainian National Republic (ZUNR). The history of Western Ukrainian diplomacy through the lens of biography has development potential. Issues related to the activities of the Entente missions in Eastern Galicia remain relevant. There is a need for a synthetic work that would recreate all aspects of the activity of the ZUNR government on the international stage, especially during the period of its operation in Vienna.

Zasady regulujące pobór rekrutów polskich do armii pruskiej jako element polityki germanizacji 1871–1914

2025-06-22

Jacek Jędrysiak | Kwartalnik Historyczny

Artykuł prezentuje okoliczności wprowadzenia i ewolucję regulacji dotyczących „polityki rozpraszania” (Verstreuungspolitik) stosowanej przez armię niemiecką wobec polskich poborowych do wybuchu I wojny światowej. Wytyczne z 1872 r. położyły kres funkcjonowaniu … Artykuł prezentuje okoliczności wprowadzenia i ewolucję regulacji dotyczących „polityki rozpraszania” (Verstreuungspolitik) stosowanej przez armię niemiecką wobec polskich poborowych do wybuchu I wojny światowej. Wytyczne z 1872 r. położyły kres funkcjonowaniu na terenie zaboru pruskiego pułków złożonych głównie z Polaków. Od tego momentu polskich rekrutów w większości kierowano do pułków na niemieckim obszarze językowym. W efekcie zaostrzania antypolskiej polityki władz pruskich w kolejnych latach odsetek kontyngentu poborowych z Wielkopolski służących w rodzimej prowincji spadł do 10 proc.

„O nowych, a w swej najgłębszej istocie starych zasadach relacji między Polakami a Imperium”. Na kanwie tekstu i podtekstów rozprawy Jekatieriny Bołtunowej

2025-06-22

Anna Barańska | Kwartalnik Historyczny

Abstrakt: Artykuł odnosi się do książki rosyjskiej badaczki Jekatieriny Bołtunowej, poświęconej warszawskiej koronacji Mikołaja I na króla Polski w 1829 r. i pamięci o wojnach między Rosją a Polską od … Abstrakt: Artykuł odnosi się do książki rosyjskiej badaczki Jekatieriny Bołtunowej, poświęconej warszawskiej koronacji Mikołaja I na króla Polski w 1829 r. i pamięci o wojnach między Rosją a Polską od początku XVII do początku XIX w., wydanej w 2022 r. w Moskwie przez Novoe literaturnoe obozrenie w serii „Historia Rossica”. Tekst zawiera obszerną prezentację treści tej rozprawy i polemikę z niektórymi tezami Bołtunowej oraz z próbą reinterpretacji relacji polsko-rosyjskich w duchu ideologii neoimperialnej.

Święte, przeklęte, zapomniane…

2025-06-21

Robert Piotrowski | Literatura Ludowa

Recenzja publikacji: Łukasz Miechowicz, Święte i przeklęte. Kamienie w religijności ludowej. Katalog. Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2023. Recenzja publikacji: Łukasz Miechowicz, Święte i przeklęte. Kamienie w religijności ludowej. Katalog. Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2023.

The Jamontt Family in the 1863–1864 Uprising and Konstanty Kalinowski’s “Letters from beneath the Gallows”

2025-06-20

Tamara Bairašauskaitė | Lietuvos istorijos studijos

This article presents a discussion of the Jamontt family’s role in the 1863–1864 Uprising and attempts to offer a new reading of Konstanty Kalinowski’s “Letters from beneath the Gallows”. The … This article presents a discussion of the Jamontt family’s role in the 1863–1864 Uprising and attempts to offer a new reading of Konstanty Kalinowski’s “Letters from beneath the Gallows”. The main source used in this research were the memoirs of Ludwika Jamontt-Rodziewicz (1836–1914), along with material from the Vilnius political cases interrogation commissions and related historiography. Members of the Jamontt family, primarily the author of these memoirs, her husband, her brother Józef and three sisters, including Kalinowski’s fiancée Maria, their relatives and friends were assistants in the Lithuanian executive department, led by Kalinowski. The article pays attention to the biographies of this family’s members and their participation in the creation of a network of assistants to the leader of the uprising. The location of the Jamontt apartment in Vilnius, which became the center of Kalinowski’s activities, was also determined.On account of the timing of when Kalinowski wrote his “Letters from beneath the Gallows”, interpretations of their content can be considered as polemizing with the ideological significance attributed to them in Belarusian historiography and the attempts by the Russian propagandist, historian Aleksandr Dyukov to belittle their ideological and political aspects. Dyukov insists that while imprisoned, Kalinowski wrote only letters to his fiancée in Polish. Kalinowski’s letter to Maria Jamontt, written just before his execution, is published in the article. An analysis of Agaton Giller’s published “Letters from beneath the Gallows” and the so-called “explanation” attached to Kalinowski’s interrogation file shows that in these documents, the leader of the uprising expressed his political views, his thoughts about the fate of the uprising and the country’s future, though they cannot be said to invoke the Belarusian national idea.

Wprowadzenie

2025-06-20

Szymon Wiśniewski | Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG

Od „ruskiego hardkoru” do narodowego wstydu – postkolonializm relacji polsko-ukraińskich w reportażu Ziemowita Szczerka „Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian”

2025-06-20

Maciej Bartusik | Zeszyty Prasoznawcze

Artykuł skupia się na analizie motywów postkolonializmu ujętych w reportażu gonzo Ziemowita Szczerka „Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian”. Celem badań jest wykazanie, jak motywy postkolonialne obecne … Artykuł skupia się na analizie motywów postkolonializmu ujętych w reportażu gonzo Ziemowita Szczerka „Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian”. Celem badań jest wykazanie, jak motywy postkolonialne obecne są w opisywanych przez autora analizowanego dzieła relacjach polsko-ukraińskich. W ramach analizy wzięto pod uwagę przynależność „Przyjdzie Mordor…” do stylistyki gonzo i jej rzutowanie na podejmowaną przez reportażystę tematykę relacji dwóch narodów i kwestię postkolonializmu.

Wstęp

2025-06-18

Wojciech Kalaga , Marcin Mazurek | Er(r)go Teoria - Literatura - Kultura

HISTORY AND DEVELOPMENT OF THE SLOVAK ASSOCIATION IN POLAND

2025-06-18

Marek Bryja | European Journal of Social Sciences Studies

This research traces out the historical genesis and institutional development of the Slovak Association in Poland as a prominent ethnic minority representative as well as a cultural self-preservation institution. The … This research traces out the historical genesis and institutional development of the Slovak Association in Poland as a prominent ethnic minority representative as well as a cultural self-preservation institution. The study analyses the role of Slovak statehood and nation through its development from post-World War II, the socialist era, and into contemporary EU integration, interrogating how it has served as a repository for sustaining Slovak culture, language and transnational cultural ties. The paper puts the Association in the broader debate about nationalism, multiculturalism, and minority rights through historical analysis and literature synthesis. Finally, the findings suggest both enduring challenges as well as strategic adaptations in how ethnic institutions negotiate state frameworks and help create cultural diversity in modern Europe.

Lem, Gławlit i polska cenzura

2025-06-17

Kamila Budrowska | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Artykuł realizuje postulat, aby w badaniach nad działaniami cenzury w Polsce w okresie komunizmu uwzględnić dokumenty z archiwów rosyjskich. W artykule zrealizowany został jeden z możliwych wariantów takiego działania: opis … Artykuł realizuje postulat, aby w badaniach nad działaniami cenzury w Polsce w okresie komunizmu uwzględnić dokumenty z archiwów rosyjskich. W artykule zrealizowany został jeden z możliwych wariantów takiego działania: opis przypadków cenzurowania polskiego piśmiennictwa w ZSRR w tłumaczeniach na język rosyjski. Centralne zagadnienie badawcze artykułu jest zogniskowane wokół pytania o wpływ, jaki mógł mieć zdecydowanie negatywny stosunek cenzury radzieckiej na późniejsze działania cenzury w Polsce wobec tekstów tego samego autora wydawanych w języku polskim. Wybranym do analizy przypadkiem jest twórczość bardzo popularnego w ZSRR Stanisława Lema, którego wymienia się w sporządzonym w 1966 r. w Rosji partyjnym donosie jako twórcę i kodyfikatora nurtu „pesymistycznej” fantastyki naukowej. Jak stwierdzono w artykule, po owej negatywnej ocenie twórczość Lema podlegała w Rosji ostrym restrykcjom, a w wydaniach kolejych tekstów dokonano głębokich zmian o charakterze cenzuralnym. Okazuje się natomiast, że w Polsce w tym samym czasie podobna sytuacja nie miała miejsca, a dzieła Lema ukazywały się drukiem bez większych przeszkód. Do wniosku takiego prowadzi analiza dokumentów wytworzonych przez polską cenzurę. Na tej podstawie autorka formułuje wniosek, że nie było szybkiego przepływu informacji ani zaleceń pomiędzy cenzurą radziecką a polską, pomimo nieformalnej nadrzędności partyjnych struktur radzieckich. W artykule wzmiankuje się ponadto stan badań nad sowieckim systemem cenzury, opisuje fenomen popularności utworów Lema w Związku Radzieckim, a także przywołuje rzeczony dokument w obszernych fragmentach, w tłumaczeniu na język polski.

„Polskiej” Matki Boskiej przykre doświadczenia z carską cenzurą zagraniczną w latach 1865–1904

2025-06-17

Janusz Kostecki | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Celem artykułu jest rekonstrukcja jednego z obszarów działalności carskiej cenzury zagranicznej, zmierzającej do odcięcia mieszkańców zaboru rosyjskiego od polskojęzycznych książek religijnych wydawanych na pozostałych ziemiach polskich oraz zagranicą. Skupiono się … Celem artykułu jest rekonstrukcja jednego z obszarów działalności carskiej cenzury zagranicznej, zmierzającej do odcięcia mieszkańców zaboru rosyjskiego od polskojęzycznych książek religijnych wydawanych na pozostałych ziemiach polskich oraz zagranicą. Skupiono się na kontroli publikacji maryjnych. W przeprowadzonej analizie wykorzystano kompletnywykaz druków tego rodzaju z lat 1865–1904 (z podziałem na zakazane w całości, dopuszczone do obiegu po usunięciu kwestionowanych fragmentów oraz takie, które nie budziły zastrzeżeń urzędników kontroli), a także wszystkie zachowane w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie akta Warszawskiego Komitetu Cenzury z tego okresu, zawierające cenzorskie uzasadnienia zakazu rozpowszechnia poszczególnych wydawnictw. Ustalono podstawowe kategorie kwestionowanych publikacji. Były to dwa typy książek paraliturgicznych, czyli zbiory pieśni i modlitewniki, a w dalszej kolejności – popularne opracowania dotyczące historii i aktualnego stanu Kościoła na ziemiach polskich, kazania i nauki oraz rozmyślania. Ustalono, że największe zastrzeżenia cenzorów budziło sformułowanie „Matka Boska Królowa Polski” i jego warianty, gdyż łączyło ono w szczególny sposób ważny element religii chrześcijańskiej z wątkami społecznymi i politycznymi. Władzom rosyjskim chodziło o niedopuszczenie do tworzenia się więzi (i osłabienia istniejących) między polskimi katolikami zamieszkującymi poszczególne obszary,czyli postrzegania się przez nich jako członków ponadlokalnej (ponadzaborowej) wspólnoty narodowej.

Performatywność cenzury

2025-06-17

Joanna Królak | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Celem artykułu jest ustalenie, jaki jest związek między cenzurą a performatywnością. Czy możemy mówić o takim związku z perspektywy studiów performatywnych, według których w szerokim ujęciu każde ludzkie działanie czy … Celem artykułu jest ustalenie, jaki jest związek między cenzurą a performatywnością. Czy możemy mówić o takim związku z perspektywy studiów performatywnych, według których w szerokim ujęciu każde ludzkie działanie czy twór, a także każda świadomie wykonywana czynność, mogą być uznawane za performans, a performatywność dzieła tkwi głównie w działaniu, interakcji i relacjach? Badanie praktyk cenzorskich w kulturze oznacza zatem przyglądanie się, jak „działają” interwencje cenzorskie (np. w fotografii i literaturze). Performatywność rozumiana jest tu jako „sprawczość” fenomenu cenzury, tzn. nadana mu zdolność do aktywnego wpływania na otoczenie.

Między cenzurą i propagandą. Francuska administracja nad Dubrownikiem a aktywność lokalnych elit kulturalnych

2025-06-17

Damian Kubik | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Artykuł prezentuje kwestię aktywności dubrownickich elit kulturalnych w okresie francuskiej okupacji Dubrownika. Punktem wyjścia do rozważań są działania propagandowe i cenzorskie władz Republiki Dubrownickiej przed jej zniesieniem, odnoszące się do … Artykuł prezentuje kwestię aktywności dubrownickich elit kulturalnych w okresie francuskiej okupacji Dubrownika. Punktem wyjścia do rozważań są działania propagandowe i cenzorskie władz Republiki Dubrownickiej przed jej zniesieniem, odnoszące się do napływających do miasta idei i poglądów z Francji. Ważną częścią zaprezentowanych analiz są także zagadnienia dotyczące organizacji francuskiej administracji w Dubrowniku na początku XIX w. Na tym tle omówiono różne przejawy działalności dubrownickiej elity – wspierającej nowe władze i propagującej nowy porządek – przede wszystkim na płaszczyźnie literackiej i kulturalnej. W podsumowaniu artykułu podkreślono, że okres krótkiej francuskiej okupacji Dubrownika, charakteryzującej się stosowaniem „makiawelistycznych metod”, w tym propagandy i cenzury, stał się wstępem do dłuższego – i trudniejszego dla miejscowych elit – austriackiego zarządu nad miastem.

„[...] żeby duch jego i treść opisu bez uszczerbku zachować” – dlaczego w XIX wieku ocenzurowano „Żywoty świętych” Piotra Skargi (edycja z 1857 roku)

2025-06-17

Magdalena Kuran | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Przedmiotem artykułu jest jedno z XIX-wiecznych wydań Żywotów świętych jezuity Piotra Skargi (Warszawa 1857), w którym Edward Tomasz Massalski (określający siebie mianem wydawcy) dokonał wielu, często istotnych zmian, noszących znamiona … Przedmiotem artykułu jest jedno z XIX-wiecznych wydań Żywotów świętych jezuity Piotra Skargi (Warszawa 1857), w którym Edward Tomasz Massalski (określający siebie mianem wydawcy) dokonał wielu, często istotnych zmian, noszących znamiona działań cenzorskich. Autorka porównuje Żywoty świętych (wyd. 1610, ostatnie za życia Skargi) z ich adaptacją z 1857 r. i pokazuje, jakie wątki podlegały zmianom oraz w jaki sposób Massalski ingerował w tekst jezuity (usuwanie, przekształcanie, zmiana akcentów). Artykuł jest też próbą odpowiedzi na pytanie o przyczyny podjętych przez niego działań, które dają się tłumaczyć m.in. efektem trzeciej osoby.

Marek Hłasko i jego twórczość w dokumentach GUKPPiW (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte). Rekonesans

2025-06-17

Marzena Woźniak-Łabieniec | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie drogi twórczej Marka Hłaski w kontekście istnienia i działania w Polsce GUKPPiW. Przyjęty okres (od książkowego debiutu, poprzez odwilżową liberalizację i jej wygasanie, do wyjazdu … Celem niniejszego artykułu jest ukazanie drogi twórczej Marka Hłaski w kontekście istnienia i działania w Polsce GUKPPiW. Przyjęty okres (od książkowego debiutu, poprzez odwilżową liberalizację i jej wygasanie, do wyjazdu z kraju) służy rozpoznaniu czasu szczególnego nasilenia kontroli wobec Hłaski, która zdecydowanie łagodnieje po śmierci pisarza, zwłaszcza od połowy lat siedemdziesiątych. Metoda badawcza opiera się na analizie i interpretacji dokumentów archiwalnych cenzury w kontekście funkcjonującego w danym okresie życia społeczno-politycznego i kulturalnego oraz w szerszym aspekcie zmieniającej się polityki cenzorskiej w PRL.

Nieświadoma autocenzura w twórczości i dziennikach Zofii Nałkowskiej

2025-06-17

Jan Potkański | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Artykuł interpretuje wybrane sceny z powieści Zofii Nałkowskiej i jej wpisy dziennikowe w kontekście sformułowanej przez Sigmunda Freuda koncepcji cenzury psychicznej, każącej pozostać niektórym wspomnieniom w nieświadomości. Inspirowana przez psychoanalizę … Artykuł interpretuje wybrane sceny z powieści Zofii Nałkowskiej i jej wpisy dziennikowe w kontekście sformułowanej przez Sigmunda Freuda koncepcji cenzury psychicznej, każącej pozostać niektórym wspomnieniom w nieświadomości. Inspirowana przez psychoanalizę alegoreza pozwala stwierdzić, że traumą, którą pisarka przepracowywała przez kilkanaście lat, było zabójstwo pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej – Gabriela Narutowicza – przez Eligiusza Niewiadomskiego.

Erotyka non grata? Autocenzura „Rękopisu znalezionego w Saragossie” Jana Potockiego

2025-06-17

Maria Janoszka | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Artykuł podejmuje analizę porównawczą wybranych scen dwóch wariantów Rękopisu znalezionego w Saragossie Jana Potockiego (z 1804 i 1810 r.) w kontekście zabiegów autocenzorskich podjętych przez pisarza w ostatniej wersji powieści. … Artykuł podejmuje analizę porównawczą wybranych scen dwóch wariantów Rękopisu znalezionego w Saragossie Jana Potockiego (z 1804 i 1810 r.) w kontekście zabiegów autocenzorskich podjętych przez pisarza w ostatniej wersji powieści. Zabiegi te przyjęły formę usunięcia lub modyfikacji części treści krytycznych wobec religii objawionej oraz stonowania konkretnej grupy motywów erotycznych. Porównanie scen erotycznych w Dniach 5–8 pozwala wskazać zakres i charakter wprowadzonych zmian, lecz także postawić pytanie o ich konsekwencje dla zawartej w utworze refleksji epistemologicznej i konstrukcji artystycznej dzieła. Całość analiz prowadzi do wniosku, że w zakresie erotyki próba ograniczenia jej „niecenzuralności” nie zniwelowała swoistej subwersywności Rękopisu.

Redagowany czy cenzurowany? Współpraca Marka Hłaski z „Kulturą” i „Wiadomościami”

2025-06-17

Dariusz Pachocki | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Autor omawia zagadnienia związane z utworami Marka Hłaski, które były poddawane różnym ingerencjom. Znakomitym przykładem są teksty pisarza publikowane na łamach „Kultury” i „Wiadomości”. Redaktorzy naczelni tych czasopism dość często … Autor omawia zagadnienia związane z utworami Marka Hłaski, które były poddawane różnym ingerencjom. Znakomitym przykładem są teksty pisarza publikowane na łamach „Kultury” i „Wiadomości”. Redaktorzy naczelni tych czasopism dość często postępowali wbrew woli autora. Ich interwencje, które bez wątpienia miały znamiona cenzury, dotyczyły warstwy obyczajowej. Działania Jerzego Giedroycia, Mieczysława Grydzewskiego i jego następców można dziś zrekonstruować na podstawie rękopisów i maszynopisów Hłaski oraz jego – szczęśliwie zachowanym – listom.

Oznaka miechowska. Historia, symbolika, znaczenie

2025-06-17

Marcin Szymoniak | Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne

Oznaka miechowska to najstarsza z polskich oznak. Jej historia wiąże się ściśle z klasztorem Bożogrobców w Miechowie, jednym z największych i najbogatszych w dawnej Rzeczypospolitej, istniejącym w latach 1163-1819. Jak … Oznaka miechowska to najstarsza z polskich oznak. Jej historia wiąże się ściśle z klasztorem Bożogrobców w Miechowie, jednym z największych i najbogatszych w dawnej Rzeczypospolitej, istniejącym w latach 1163-1819. Jak dotąd nie stanowiła ona przedmiotu gruntownych badań historyków. W niniejszym artykule starano się zmienić ten stan rzeczy. W końcu XVIII wieku (najpewniej w 1789 roku) Tomasz Nowiński, ostatni prepozyt generalny klasztoru w Miechowie, ustanowił nową oznakę przynależności do bractwa Grobu Świętego, zawiązanego przed końcem XII wieku. Przyznawano ją być może nawet do śmierci Nowińskiego w 1830 roku. Przeważnie nazywana była „orderem miechowskim”, choć nigdy nie miała rangi orderu. Wykształciła się z godła klasztornego, czyli podwójnego czerwonego krzyża, który mieli prawo wyszywać na ubraniu wszyscy członkowie bractwa Grobu Świętego. Początkowo ten „order miechowski” miał taki sam kształt i kolor, ale wykonywano go z metalu i zawieszano na szyi. Do każdego dołączano patent w języku łacińskim lub polskim. Jak wynika z jego treści, równolegle z „orderem” nadal funkcjonowała wcześniejsza forma oznaki. Ustalono, że „order miechowski” wprowadzono w celu uzyskania pieniędzy dla znajdującego się w trudnej sytuacji finansowej klasztoru (dopiero po złożeniu takiej ofiary można było go otrzymać i stać się członkiem wspomnianego bractwa). Stąd też modyfikowano go tak, by przypominał prawdziwy order. Powstały cztery jego wersje, z których ostatnia wiernie naśladowała już świeckie ordery (w postaci sześcioramiennego krzyża-gwiazdy – formie unikalnej w polskiej falerystyce). Miał on też stanowić istotny element zmienianej od około połowy XVIII wieku sfery symbolicznej klasztoru. Łącznie zlokalizowano cztery jego egzemplarze oraz trzy oryginalne patenty. Symbolika „orderu miechowskiego” jest dość rozbudowana i skupia się głównie wokół jego najważniejszego elementu, czyli podwójnego krzyża. Zasadniczo „order” cieszył się dużą popularnością, ale jego ranga nie była zbyt wysoka. Potwierdza to m.in. literatura piękna oraz fakt, że jego „kawalerami” zostawali najczęściej niżsi oficerowie. Trudno ustalić całkowitą liczbę „kawalerów” oznaki od końca XVIII wieku. Badania wykazały, że uzyskało ją przynajmniej 12 osób, w tym generał Jan Henryk Dąbrowski. Niewątpliwie stanowi ona kolejne ważne źródło do poznania kultury materialnej, duchowej oraz ikonosfery klasztoru miechowskiego.

Zagłada dziedzictwa historyczno-kulturowego Kościoła ormiańskiego w Polsce w czasie II wojny światowej oraz próby jego ratowania

2025-06-17

Tomasz Krzyżowski | Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne

Okres II wojny światowej przyniósł dotkliwe i nieodwracalne skutki dla funkcjonowania Kościoła ormiańskokatolickiego w Polsce. Represje Sowietów i Niemców wobec duchowieństwa i wiernych, delegalizacja instytucji kościelnych i ekspatriacja ludności w … Okres II wojny światowej przyniósł dotkliwe i nieodwracalne skutki dla funkcjonowania Kościoła ormiańskokatolickiego w Polsce. Represje Sowietów i Niemców wobec duchowieństwa i wiernych, delegalizacja instytucji kościelnych i ekspatriacja ludności w granice Polski powojennej doprowadziły do likwidacji lwowskiej archidiecezji ormiańskiej. Znacznie ucierpiały zbiory archiwalno-biblioteczne i muzealne przechowywane we Lwowie i w kościołach parafialnych na prowincji. W strategie okupantów, zwłaszcza sowieckich, wpisuje się również grabież dóbr kultury oraz celowe niszczenie księgozbiorów i archiwaliów. Tak było w przypadku wyposażenia pałacu arcybiskupów ormiańskich, klasztoru Benedyktynek Ormiańskich czy budynków kapituły katedralnej. Zbiory zostały znacjonalizowane i włączone do zasobów instytucji państwowych: bibliotek, archiwów, muzeów Ukraińskiej Socjalistycznej Sowieckiej Republiki. W ten sposób gromadzone przez kilka stuleci księgozbiory, rękopisy, tekstylia i paramenty liturgiczne oraz inne pamiątki kultury ormiańskiej uległy dekompletacji i zagładzie. W artykule omówiono poniesione straty oraz dokonano próby odtworzenia losów zbiorów poszczególnych instytucji: biblioteki abp. Józefa Teodorowicza, biblioteki i archiwum kapituły ormiańskiej, archiwum konsystorskiego, Archidiecezjalnego Muzeum Ormiańskiego oraz wyposażenia katedry ormiańskiej we Lwowie i kościołów dawnej archidiecezji ormiańskiej. Odtworzenie losów wspomnianych zbiorów nie jest łatwe z uwagi na braki w dokumentacji archiwalnej oraz przemieszczenia zbiorów w okresie okupacji i w latach powojennych. Niektóre dzieła sztuki i pamiątki proweniencji ormiańskiej zostały przewiezione przez osoby duchowne i świeckie do Polski i aktualnie przechowywane są w Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich w Warszawie i Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu.

„I z modlitwą trzeba się było skrzętnie kryć…” – wspomnienia ks. Józefa Szuberta (1906-1973) z obozów koncentracyjnych. Edycja tekstu źródłowego

2025-06-17

Tomasz Nocoń | Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne

Artykuł jest pierwszą edycją tekstu źródłowego Wspomnienia z obozów – relacji spisanej przez ks. dr. Józefa Szuberta (1906-1973). Wspomnienia zostały odnalezione w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach. Ksiądz Józef Szubert … Artykuł jest pierwszą edycją tekstu źródłowego Wspomnienia z obozów – relacji spisanej przez ks. dr. Józefa Szuberta (1906-1973). Wspomnienia zostały odnalezione w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach. Ksiądz Józef Szubert był kapłanem diecezji śląskiej (katowickiej), który w 1940 roku został aresztowany przez nazistów. Na początku przebywał w obozie koncentracyjnym w Dachau, następnie został przeniesiony do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen. Był więźniem przez sześć miesięcy. Opuścił obóz w listopadzie 1940 roku i powrócił do diecezji, gdzie kontynuował swoją pracę duszpasterską. Tekst jest kolejnym źródłem do badań historycznych nad prześladowaniami polskich duchownych w czasie II wojny światowej.

[Recenzja]: Powstanie Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Dokumenty i relacje, wprowadzenie i edycja Lucyna Sadzikowska, Katowice 2023, ss. 334 (Źródła do Dziejów Kościoła Katolickiego na Górnym Śląsku, 34), ISBN 978-839-650-59-34

2025-06-17

Damian Bednarski | Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne

Losy ksiąg metrykalnych parafii wojskowej w Krakowie w czasie II wojny światowej

2025-06-17

Czesław Chrząszcz | Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne

W monarchii Habsburgów duszpasterze polowi mieli obowiązek dokładnego prowadzenia ksiąg metrykalnych. W księgach tych rejestrowano ważne fakty z życia religijnego żołnierzy: zawieranie małżeństw, narodziny dzieci i zgony osób wojskowych. Dla … W monarchii Habsburgów duszpasterze polowi mieli obowiązek dokładnego prowadzenia ksiąg metrykalnych. W księgach tych rejestrowano ważne fakty z życia religijnego żołnierzy: zawieranie małżeństw, narodziny dzieci i zgony osób wojskowych. Dla państwa były to ważne informacje, dlatego też stopniowo doprecyzowywano zasady prowadzenia tych ksiąg. W Krakowie, od 1869 roku stanowiącym siedzibę c.k. I Korpusu Armijnego, zgromadzono wiele ksiąg metrykalnych jednostek wojskowych wchodzących w skład tego wielkiego związku operacyjnego. W 1918 roku księgi te przeszły na własność odrodzonego państwa polskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym przechowywano je w kancelarii krakowskiej parafii wojskowej. Stopniowo dołączano do nich kolejne woluminy, w których rejestrowano fakty metrykalne żołnierzy Okręgu Korpusu nr V Wojska Polskiego z siedzibą dowództwa w garnizonie Kraków. Celem niniejszego artykułu jest zarysowanie losów ksiąg krakowskiego duszpasterstwa polowego w czasie II wojny światowej. W 1939 roku w obliczu agresji Niemiec hitlerowskich na Polskę większość z nich przeniesiono do gmachu Kurii Metropolitalnej w Krakowie. W 1942 roku niemieckie władze okupacyjne przeprowadziły ich konfiskatę. Obecnie starsza część tych archiwaliów przechowywana jest w Österreichisches Staatsarchiv w Wiedniu. Ich identyfikacja jest możliwa na podstawie słabo znanych wykazów, które sporządzono w 1937 i w 1942 roku.

Arkadiusz Kuzio-Podrucki, „Schaffgotschowie. Dzieje wielkiego rodu z Europy Środkowej”, Katowice: Biblioteka Śląska, 2024, ss. 453

2025-06-17

Jarosław Kuczer | Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka

Dziennik intymny i państwo totalitarne. Przypadek zapisków radzieckiej uczennicy

2025-06-17

Ewa Pogonowska | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Artykuł dotyczy specyfiki dziennika intymnego, opartego na afirmacji indywidualizmu i poszanowaniu wolności jednostki, co kłóci się z ideologią i wymogami państwa totalitarnego. W totalizmie nie dopuszcza się oddzielenia życia prywatnego … Artykuł dotyczy specyfiki dziennika intymnego, opartego na afirmacji indywidualizmu i poszanowaniu wolności jednostki, co kłóci się z ideologią i wymogami państwa totalitarnego. W totalizmie nie dopuszcza się oddzielenia życia prywatnego i osobistego od sfery polityki. Szczególnie głębokie piętno na prywatności obywateli wycisnął reżim stalinowski. Inwigilacja i kontrola objęły w stalinizmie wszystkie aspekty życia społeczeństwa. Głównym przedmiotem zainteresowania jest odnaleziony w archiwum radzieckich służb bezpieczeństwa dziennik nastoletniej mieszkanki Moskwy Niny Ługowskiej, który został opublikowany pod tytułem Chcę żyć. Dziennik radzieckiej uczennicy 1932–37. Pisany dla samej siebie dziennik, odzwierciedlający przede wszystkim życie wewnętrzne i przemyślenia autorki, trzymany przez nią w ukryciu przed niepożądanymi czytelnikami, w wyniku konfiskaty dostał się w ręce „cenzora” – oprawcy. Oficer śledczy z NKWD podkreślił w dzienniku wszystkie fragmenty, które potraktował jako krytykę władz i ustroju sowieckiego. W 1937 r. dziewczyna została skazana na podstawie absurdalnego zarzutu, że planowała zamach na życie Józefa Stalina, i zesłana do łagru na Kołymę. W artykule ukazany został fenomen młodej diarystki, której krytyczne poglądy i trzeźwe spojrzenie na sowieckie reformy i stalinowski terror zaskakują wobec wiedzy o powszechnym poparciu młodych ludzi dla czerwonej władzy.

Autocenzura w epistolografii i dziełach wspomnieniowych zesłańców. Rekonesans

2025-06-17

Małgorzata Król | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Tekst przynosi ogląd (najczęściej rękopiśmiennych) dzieł XIX-wiecznych zesłańców politycznych pod kątem obecności zabiegów autocenzuralnych. Przeprowadzone analizy pozwoliły zaobserwować często niewidoczne, dokonywane niezwykle subtelnie cenzuralne działania autorskie, jak też zachodzące w … Tekst przynosi ogląd (najczęściej rękopiśmiennych) dzieł XIX-wiecznych zesłańców politycznych pod kątem obecności zabiegów autocenzuralnych. Przeprowadzone analizy pozwoliły zaobserwować często niewidoczne, dokonywane niezwykle subtelnie cenzuralne działania autorskie, jak też zachodzące w ich efekcie głębokie zmiany tekstowe. Ingerencje te niemal zawsze prowadziły do zafałszowania obrazu syberyjskiego zesłania, ale były też naruszenia głębsze, np. genologiczne. Analizie poddano zarówno teksty posiadające jedną wersję, jak też takie, które na przestrzeni lat były przeredagowywane i przekazywane do druku po kolejnych autorskich korektach.

The 1993 Jerzmanowice event in Poland and the 1908 Tunguska event

2025-06-17

Andrei Ol'khovatov | EarthArXiv (California Digital Library)

This paper is a continuation of a series of works, devoted to various aspects of the 1908 Tunguska event. In this paper its author would like to draw attention to … This paper is a continuation of a series of works, devoted to various aspects of the 1908 Tunguska event. In this paper its author would like to draw attention to the phenomenon that is sometimes called the Polish Tunguska in the Polish media, although it would probably be more correct to call it mini-Tunguska. In the evening of January 14, 1993, the village Jerzmanowice (about 20 km NW from the city of Krakow (Cracow) in Poland) was shaken by a powerful explosion. Some seconds later, stones of various sizes fell on the part of the village. Soon it was discovered that the source of the falling stones was a limestone crag. Fuses of electrical equipment in 30 houses also burned out. Some glowing flying objects in the sky were reported. At first it was proposed a meteorite fall, but later it was discovered that the answer is not so simple. A review and some analysis of the event is presented in this paper, as well as some comparison with the 1908 Tunguska event.

Cenzura we Lwowie w późnych latach trzydziestych. Tygodnik „Kontratak” – studium przypadku

2025-06-17

Alina Molisak | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

Artykuł jest studium przypadku – analizą praktyk cenzorskich stosowanych w latach 1937–1939 we Lwowie wobec żydowskiego młodzieżowego pisma „Kontratak”. Zależy mi na pokazaniu różnych metod działań cenzury oraz tego, jak … Artykuł jest studium przypadku – analizą praktyk cenzorskich stosowanych w latach 1937–1939 we Lwowie wobec żydowskiego młodzieżowego pisma „Kontratak”. Zależy mi na pokazaniu różnych metod działań cenzury oraz tego, jak redaktorzy pisma reagowali na konfiskatę numerów tygodnika czy pojedynczych artykułów. Podstawowym pytaniem pozostaje kwestia najczęściej cenzurowanej tematyki.

The Erection of a Joint Maypole in the Mixed Ukrainian-Slovak Villages Huta and Storozhnytsia in Transcarpathia

2025-06-17

Štefan Ižák , Tetiana Kucher | Národopisný věstník

The paper deals with the erection of a joint maypole in the mixed Ukrainian-Slovak villages Huta and Storozhnytsia, in Transcarpathia (Ukraine). The erection of a joint maypole is a new … The paper deals with the erection of a joint maypole in the mixed Ukrainian-Slovak villages Huta and Storozhnytsia, in Transcarpathia (Ukraine). The erection of a joint maypole is a new cultural phenomenon based on the traditional custom of erecting individual maypoles in front of young girls’ houses. In Huta, however, a collective version of this custom was practiced briefly. The paper aims to describe and trace the development of this phenomenon and to analyse why people in these villages perform it. All information collected in the paper were obtained during field research conducted in the mixed Ukrainian-Slovak localities of Transcarpathia between March and June 2024.

Cenzorzy, redaktorzy, „ojcowie rodzin” i „matki”. O kilku aspektach cenzurowania twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera

2025-06-17

Katarzyna Kościewicz | Prace Filologiczne Literaturoznawstwo

W artykule został podjęty temat cenzurowania twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera na przełomie XIX i XX w. w zaborze rosyjskim. Autorka pracy wskazała na znaczący w tym udział redaktorów i opinii publicznej, … W artykule został podjęty temat cenzurowania twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera na przełomie XIX i XX w. w zaborze rosyjskim. Autorka pracy wskazała na znaczący w tym udział redaktorów i opinii publicznej, oprócz urzędników Warszawskiego Urzędu Cenzury. Zwróciła uwagę na wydania osobne dzieł autora noszące ślady cenzurowania, opisała złożoność tego procesu w odniesieniu do drukowanej w prasie twórczości literackiej oraz przedstawiła stosunek samego Tetmajera wobec prób cenzurowania jego literackiego dorobku. W artykule omówiono ingerencje cenzury w najbardziej znane utwory Tetmajera, w tym w wiersze miłosne, cykl nowel z tomu Na Skalnym Podhalu oraz powieści. Analizę oparto na wcześniej już opracowanych materiałach archiwalnych oraz dotychczas niewykorzystanych źródłach. Wśród tych ostatnich znajdują się listy poety do redaktora „Kuriera Warszawskiego” Władysława Korotyńskiego oraz autograf sztuki Syn Emmy Jeleńskiej-Dmochowskiej, z którego usunięto m.in. fragmenty wiersza Tetmajera Lubię, kiedy kobieta....